Erning tоrtish maydоnida jismning pоtencial energiyasi. Inercial sanоq sistemalari



Download 407,17 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana01.01.2022
Hajmi407,17 Kb.
#280656
  1   2
Bog'liq
11-maruza



Erning tоrtish maydоnida jismning pоtencial energiyasi. Inercial sanоq sistemalari 

 

Tortishish  kuchi  maydonida  jism  energiyasining  o‘zgarishi.  Energiyaning  saqlanish 

qonuni. Faraz qilaylik, jismga tortishish kuchlaridan boshqa hech qanday kuch ta’sir qilmayotgan 

bo‘lsin; ayonki, u holda jismning tezlanishi hamma vaqt 



g

 ga teng va pastga yo‘nalgan bo‘ladi. 

Jismning faqat tortishish kuchlari ta’siridagi harakatini yerning tortishish maydonidagi erkin 

harakat  deyish  mumkin.  Bu  jismning  kinetik  energiyasi  faqat  og‘irlik  kuchi  potencial 

energiyasining  o‘zgarishi  hisobigagina  o‘zgarishi  mumkin  va  aksincha,  shu  sababli  kinetik  va 

potencial energiyalarning yig‘indisi doimiy qoladi, yoki: mexanikaviy energiya doimiy qoladi. 

Agar  tashqi  kuchni  nolga  teng:

0



F

  deyilsa,  energiya  saqlanish  qonunining  matematik 

ifodasi asosida hosil qilish mumkin. Haqiqatan, 

2

2



2

2

0





mv

mv

mgh



 

(1) 


bunda 



balandlikning o‘zgarishi bo‘lib, uni quyidagicha belgilash mumkin: 



y

h

h

h

,

0





holda (1) ni Ushbu tarzda yoza oladmiz: 

0

2



2

0

0



2

2

Е



mv

mgh

mv

mgh

б

б



 

 



(2) 

(2)  formula  jismning  tortishish  maydonidagi  harakati  uchun  mexanikaviy  energiyaning 

saqlanish qonuni matematik ifodasini beradi. Kinetik va potencial energiyaning yigindisi istalgan 

paytda  doimiy, 

0

Е   ga  tengligicha  qoladi.  Bu  konun  jism  faqat  og‘irlik  kuchi  ta’sirida  harakat 

qilgan hollardagina o‘rinli bo‘lishini qayd qilib o‘tamiz. Boshqa kuchlarning (qarshilik kuchlari 

va  b.)  mavjudligida  mexanikaviy  energiya  (kinetik  va  potencial  energiyalarning  yig‘indisi) 

umumiy holda doimiy qolmaydi. 

Jismning  tortishish  maydonidagi  harakatida  mexanikaviy  energiyaning  saqlanish  qonuni 

Galileygayoq ma’lum edi. Bu qonunning o‘rinli ekanligini u o‘zining mayatnik bilan o‘tkazgan 

ma’lum tajribalarnda namoyish qilgan. Bu tajribalarni endilikda maktablarda tez-tez ko‘rsatiladi 

(Galiley mayatnigi). 

Mayatnik ipga osilgan sharchadan iboratdir (1-a rasm). Sharchani chetga og‘diriladi, bunda 

uni biror 



 balandlikka ham ko‘tariladi, muvozanat holati ustida osilish chiziri  

 

 



1-rasm. 

bo‘yicha G mix qoqilgan hamda agar sharchani  qo‘yib  yuborilsa, ip biror paytda G mixga 

taqaladi va mayatnik G nuqta atrofida aylanib, o‘z harakatini davom ettiradi. Sharchaning ikkala 

tomonga  og‘ishlarida 



  ko‘tarilish  balandligi  taxminan  birday  bo‘ladi:  agar  qarshilik  kuchlari 

bo‘lmaganda edi, ko‘tarilish balandligi aniq birday bo‘lardi, Sharcha kinetik energiyasi nolga geng 

bo‘lgan pay-da to‘xtaydi, u bu paytda   balandlikcha bo‘ladi. Agar G mixni pastga ko‘chirilsa 

yoki  dastlabki  ko‘tarilish  balandligi 



  ni  yetarlicha  orttirilsa,  u  holda  mayatnik  avvalgi   

balandlikkacha ko‘tarilmay qoladigan holatni topish mumkinligini qayd qilish qiziqarlidir. 



l

h

  



da  (

i

  —  mixning  sharchaning  pastki  holatidan  balandligi)  sharcha    dan  ko‘ra  kichikroq 

1

 

balandlikka ko‘tariladi. Sharchaning yoyning ko‘tariluvchi qismi (5-b rasm) bo‘yicha harakatida 

u to‘xtaguncha shunday payt keladiki, unda ipning tarangligi nolga aylanadi. So‘ngra mayatnik 

sharchasi 



i

 radiusli aylanadan tushayotib, o‘zining eng yuqori nuqtasidan biror gorizontal tezlik 




bilan  o‘tadi.  Eng  yuqori  nuqtada  kinetik  energiya  nolga  teng  bo‘lmagani  sababli  ko‘tarnlish 

balandligi 



 dan kichik bo‘lishi kerak. 

Kuchning ishi bir jismdan ikkinchi jismga o‘tadigan energiya kattaligini belgilaydi. Energiya 

materiyaning turli shakldagi harakatlarining yagona miqdoriy o‘lchovidir. Materiyaning harakati 

bir  shakldan  boshqa  shaklga  o‘tib  turadi  va  hech  qachon  yo‘qolmaydi.  Biz  materiyaning 

mexanikaviy shakldagi harakati energiyasini yoki o‘z navbatida, kinetik va potencial bo‘ladigan 

mexanikaviy energiyani batafsil qarab chiqdik. Qinetik energiya  — jismning harakat energiyasi 

—jismning harakat tezligiga va massasiga bog‘liq; potencial energiya—jismlarning yoki bitta jism 

kismlarining  o‘zaro  joylashish  energiyasi  —  jism  koordinatalariga,  sistema  konfiguraciyasiga 

bog‘liq.  Birok,  biz  endi  bilamizki,  masalan,  noelastik  urilishda  mexanikaviy  energiya  issiqlik 

energiyaga  o‘tadi;  bu  esa  urilishda  ajraladigan  issiqlik  energiya  mexanikaviy  energiyaning 

«yo‘qolishiga» tengligini bildiradi. Fizikaviy va ximiyaviy processlarda energiya bir jismdan (yoki 

jismlar  sistemasidan)  boshqa  jismga  (yoki  jismlar  sistemasiga)  o‘tadi:  u  hech  qaysi  processda 

yo‘qolmaydi ham, yangidan paydo bo‘lmaydi ham. Materiya harakati o‘z shaklini o‘zgartira oladi, 

lekin  materiya  harakatining  barcha  shakl  o‘zgarishlarida  energiya  kattaligi  doimiy  qoladi.  Bu 

energiyaning saqlanish qonuni bo‘lib, u tabiatning asosiy qonunlaridan biridir. 


Download 407,17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish