Erkin iқtisodiy zonalar (ҳududlar)

1-rasm. Erkin iqtisodiy hududlarning geografik joylashishi

EIH turlari

EIHlar turli xil yo‘naltirilganlikka ega, ammo eng ko‘p tarqaganlari quyidagilar hisoblanadi.

ilmiy texnologik hududlar (texnologik parklar, texnopolislar, ilmiy parklar, texnologik markazlar va boshqalar).

Ular material va mehnat resurslarini harakatlanishini ta‘minlash maqsadida sanoat uchun yuqori darajali yangi texnologiyalarni yaratishi va kiritishini tezlashtirish uchun yuqori darajali yangi ish o‘rinlarini yaratish maqsadida tashkil qilinadi.

import ishlab chiqarish hududlari – importni joylashtirish bo‘yicha hudud. Ular qabul qiluvchi mamlakatlarni yangi tovarlar bilan, mahalliy korxonalarni esa zamonaviy texnologiyalar bilan ta‘minlashga mo‘ljallangan.

savdo-ombori hududlari — xorij tovarlari bojxona boji to‘lovlarisiz saqlanishi, sotilishi va sotib olinishi mumkin. Bunday hududlar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin:

ularni jahon bozoriga xizmat ko‘rsatishi uchun tashkil qilish;

mamlakatning qolgan hududlarida amalda bo‘lgan ko‘pgina soliq normalari va bojxona cheklovlarining bu hududda amal qilmasligi;

tashqi iqtisodiy aloqalarda davlat tartibga solishining tarqalishi.

• eksport ishlab-chiqarish hududlari – sanoat korxonalari import xomashyolar, materiallar, yarim tayyor mahsulotlardan foydalanish yoki mahalliy xom-ashyoni ishlatgan holda, xorijiy texnologiya, uskuna va boshqa ishlab chiqarish omillaridan foydalanish orqali eksport mahsulotlari ishlab chiqaradilar.

Faoliyat yuritish shakli bo‘yicha EIH larni quyidagi turlarini ko‘rishimiz mumkin:

sug‘urtaviy

bank

sayyohlik

va boshqalar.

Shu bilan birga, bir funksiyali zonalar amaliyotda deyarli kamdan-kam uchrashini aytib o‘tish kerak. Amaliyotda bir qancha funksiyalarni (savdo, bojxona, ishlab chiqarish, tadqiqot olib borish) birlashtiruvchi hududlar ko‘p tarqalgan bo‘lib hisoblanadi. Ularni kompleks hududlardeb atashadi.

O‘zbekistondaham 2008-yildan e‘tiboran Navoiy Erkin iqtisodiy hududitashkil qilina boshlandi. Hozirda qo'shnilarimiz Tojikistonda2 ta va Turkmanistonda10 ta erkin iqtisodiy hududlar mavjud.