Эркин иқтисодий ҳудудлар

Xitoy EIHlarining mintaqaviy yalpi mahsuloti hajmi, mlrd. yuan
79
 
 
MIHlar
2013-yil 
2015-yil 
2017-yil 
Shenjen 
1160,8 
1750,3 
2243,8 
Syamen 
279,7 
346,6 
378,4* 
Chjuxay 
149,0 
202,5 
256,5 
78
中国海关
统计月刊
= Таможенная статистика Китая. Ежемесячный журнал. Пекин: 
海关
总署
, 2016. № 12. – С. 
135, 137.; 
中国海关
统计月刊
= Таможенная статистика Китая. Ежемесячный журнал. Пекин: 
海关
总署
, 2017. № 
12. – С. 135, 137. 
79
Annual Report on the Development of China‟s Special Economic Zones (2016): Blue Book of China‟s Special 
Economic Zones / ed. by Yitao Tao, Yiming Yuan. Singapore: Social Sciences Academic Press and Springer Nature, 
2016. – R. 70.; 
中国
经济特区发展报告
– 2017 = Доклад о развитии специальных экономических зон Китая – 
2016. Пекин: 
社会科学文献出版社
, 2018. – R. 151. 

---

275 
Shantou 
140,2 
185,0 
235,0 
Xaynan 
214,3 
370,2 
404,5 
Jami 
1944 
2854,6 
3139,8 
Bu erda: * – 2016 yil uchun. 
9.3-jadvalda ko„rinib turibdiki, Xitoy EIHlarida mintaqaviy yalpi mahsulot 
ishlab chiqarish hajmining o„sish tendensiyasiga ega. Jumladan, yilda 2013-yilga 
nisbatan o„sish hajmi 1,62 martaga teng bo„lgan. Bu esa Xitoy iqtisodiyoti o„sish 
darajasidan yuqori ekanligini ko„rsatadi. 
Jahon iqtisodiyoti globallashib, savdo yo„lidagi to„siqlar kamayib, soliq 
qonunlari va tartibga soluvchi rejimlar erkinlashib borayotgan hozirgi sharoitda 
xorijdan kiritiladigan investitsiya oqimlariga talab tobora ortib bormoqda. Bu, 
ayniqsa, so„ngi yillarda jahonda xalqaro kapital harakatida susayishi va buning 
natijasida to„g„ridan-to„g„ri xorijiy investitsiya (TTXI)lar hajmining kamayib borishi 
sharoitida milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish va undan 
EIHlarda samarali foydalanish bo„yicha Xitoy tajribalarini o„rganish muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
Ma‟lumotlarga ko„ra, Xitoy hukumati 1 dollar chet el inveestitsiyalarni jalb etish 
uchun 5,5 dollar o„z mablag„larini safarbar etgan. Natijada, milliy va asosan, xorijiy 
investorlar hududlarga investitsiyalar kirita boshlagan, bu esa, o„z navbatida, 
mamlakat iqtisodiyotini rivoji uchun poydevor bo„lib xizmat qildi. Xitoyning xorijiy 
investitsiyalarni jalb qilishda o„ziga xos xususiyatlaridan biri davlatning tuganmas 
quvvatlari majmuasi ega ekanligidir, shu bois ham bu holat chet ellik investorlarda 
qiziqish o„yg„otmoqda. Xitoyda moliyaviy inqirozdan juda ta‟sirlanmagan katta va 
tez o„sib borayotgan bozor mavjud. Qudratli salohiyatga ega, o„rganish va 
rivojlanishga intilayotgan ko„plab xodimlar va potensial sheriklar bilan mamlakatda 
arzon narxlardagi ishlab chiqarishlar uchun asos – shart-sharoit mavjud. Shunga 
qaramasdan, ayrim omillar Xitoyning shaffofligi, huquqiy noaniqlik, intellektual 
mulk huquqlarini himoya qilishning past darajasi, korrupsiya yoki mahalliy biznesni 
qo„llab-quvvatlovchi himoya choralari kabilar investitsiyalarga to„sqinlik qilishi 
mumkin. Shu maqsadda Xitoy hukumati har doim investitsiyalarga to„sqinlik qilishi 
mumkin bo„lgan omillarni o„rganib, bartaraf etib boradi va buning natijasida 
invistitsiya shaffofligi yanada oshishiga, pirovardida, tashqi iqtisodiy faoliyati yanada 
rivojlanishiga erishiladi. 
Xitoyda atrof-muhitni muhofazasi birinchi o„rinda turadi. Xitoy hukumati 
xorijiy investitsiyalarni boshqarishda aviatsiya, ko„mir, mudofaa, elektr energiyasi va 
davlat tarmog„i, neft, neft-kimyo, yuk tashish va telekommunikatsiya kabi tarmoqlar 
bo„yicha mutlaq nazoratni o„zida saqlab kelmoqda. Bundan tashqari, avtomobil, 
kimyo, qurilish, razvedka va dizayn, elektron axborot, uskunalar ishlab chiqarish, 
temir va po„lat, rangli metall, ilm-fan va texnologiya kabi sohalarga nisbatan 
“nisbatan nazorat” mavjud. Bunday strategik sohalarni Xitoy hukumati o„z qo„lida 
ushlab bormoqda va bu omillar orqali xorijiy investorlarni qisman nazoratini olib 
bormoqda. 
Bugungi kunda Xitoy davlati “Bir makon, bir yo„l” global loyihasi orqali butun 

---

276 
dunyoga investitsiyalar olib chiqish bilan faol shug„ullanmoqda. Buning natijasida 
2020-yilga kelib, Xitoyning xorijdagi aktivlari bugungi kundagi 6 trillion 400 
milliard dollardan uch barobarga oshadi
80
. Xitoy mamlakati bunday faol investitsiya 
siyosatini olib borsa, Amerika Qo„shma Shtatlarini ham orta qoldirib ketadi. Bunday 
rivojlanishga qaramasdan Xitoyda ekologiya muammolari, raqobatchilarning 
sonining ko„payishi kabi muammolar soni ham oshib bormoqda. 
Yangi xorijiy investitsiyalarni ko„rib chiqishning yana bir ustuvor yo„nalishi – 
“xalqaro ishlab chiqarishdagi hamkorlik” maqsadlarini to„la-to„kis ko„rib chiqishdir. 
Bu erda “global sanoat zanjiri”ni o„zaro manfaatli yo„llarda mustahkamlash uchun 
ishlab chiqarish quvvatlarini boshqa mamlakatlarga o„tkazishni rag„batlantirish 
vazifasi turibdi
81
. Xitoy kompaniyalari chet elda investitsiya qilayotganda – hozirgi 
kunda Lotin Amerikasida bo„lgani kabi, ular o„zlarining kompaniyalari uchun 
oqilona va barqaror investitsiya kiritish bilan emas, balki, strategiyalarini Xitoyning 
milliy investitsion ustuvorliklari bilan birlashtirishga mas‟uldirlar
82
. 
Shuningdek, Xitoy davlati TTXIlarni qabul qilishda ham faol davlat hisoblanadi. 
Buni quyidagi 9.4-jadval ma‟lumotlaridan ham ko„rish mumkin.