Reklama qilishda foydalaniladigan vositalar va ta’sir ko’rsatiladigan muloqot
.
196
Ch
r.v
– reklama ta’sirlari soni;
A
R
– reklama muloqot doirasi, kishi.;
R
R
– reklama reytingi, ball.
Marketing
kommunikatsiyalari
samaradorligini
baholashda
qiymat
ko’rsatkichlari bilan birgalikda marketing kommunikatsiyalari natijalarining natural
o’lchovlari ham tadqiq etiladi: mijozlar soni mutlaq ko’rsatkichi va o’zgarishi, yangi
xaridorlar soni, o’rtacha xarid hajmi, xabardorlik, esda qolarlik darajasi va
kommunikatsiya harakatlariga bevosita yoki bilvosita bog’liq bo’lgan boshqa
ko’rsatkichlar.
Samaradorlikni baholash uchun an’anaviy statistik va buxgalteriya
ma’lumotlari, shuningdek, muloqot doirasining e’tiborini taklif etilgan axborotga jalb
qilish, kuzatuv va so’rov natijalariga asoslangan ko’rsatkichlar foydalaniladi.
Masalan, reklama samaradorligi belgilangan vaqt davrida respondentlar
qo’ng’iroqlari soni bo’yicha aniqlanishi mumkin:
E
T
= K
T
N
T
; N
T
= N
TR
+ N
TZ
+ N
TP
;
N
ТР
Т
N
N
К =
bu yerda
E
T
– muloqotlar soni bo’yicha reklama samaradorligi;
K
T
– reklama mazmuni bilan muloqotlar ulushi;
N
T
– muloqotlar umumiy soni;
N
TR
– reklama mazmuni bilan muloqotlar soni;
N
TZ
– tanishlardan axborot olganlar soni;
N
TP
– doimiy xaridorlar soni.
Marketing kommunikatsiyalari tavsifnomalarini baholashda ekspert baholari
ball shkalasidan foydalanish mumkin, chunonchi: e’tibor jalb qilish qobiliyati,
emosional ta’sir, esda qolarlik, xabar originalligi va tasviriy yechim.
Kommunikatsiya byudjeti yo’nalishlari bo’yicha korxona daromad va
xarajatlari eng yuqori miqdorining nisbati baholashning umumiy mezoni hisoblanadi.
«Oxirgi so’mdan foydalanish» eng chetki samaradorlik qonuniga ko’ra, agar
197
qo’shimcha xarajatlar miqdori daromadlar o’sishidan katta bo’lsa, marketing
kommunikatsiyalari xarajatlari qayta taqsimlanishi lozim.
Xuddi shunday yondashuvdan marketing kompleksi elementlari rivojlanishiga
mablag’lar kiritish samaradorligini baholashda ham foydalanish mumkin. Masalan,
aniqlanishicha, agar narx bo’yicha sotuv moslashuvchanligi hayotiylik davrining
yetuklik
bosqichida
bir xil tovarlar uchun reklama bo’yicha sotuv
moslashuvchanligidan 20 baravar katta bo’lsa, narxning pasayishi reklamadan
unumliroq bo’lib chiqishi mumkin.
Kommunikasion
samara
va
reklamani
tarqatish
vositalari
ta’sir
ko’rsatkichlarini tadqiq etish maqsadga muvofiq. Reklama ta’siri ko’rsatkichlarini
tahlil qilishda iste’molchilar qamrovi, reklama reytingi, ta’sir ko’rsatish o’rtacha tez-
tezligi aniqlanadi.
Kommunikasion samarani baholash reklama xabari taniqlilik va esda qolarlik
darajasini aniqlash, tovar haqida xabardorlik, reklama muloqotlari sonini aniqlashni
o’z ichiga oladi. Tekshirish reklama xabarlarini ishga tushirish dastlabki bosqichida
va ulardan foydalanish jarayonida amalga oshiriladi. Dastlabki baholash fokus-
guruhlarda yoki dasturiy tahlil usuli bilan amalga oshiriladi (respondentlar namoyish
qilingan reklama murojaatlariga o’zining ijobiy yoki salbiy munosabatini bildirishi
lozim).
Reklamaga e’tibor darajasi shuningdek, «minimal samarali tez-tezlik» (MECh)
nomini olgan ko’rsatkich, ya’ni bitta sikl davomida potensial iste’molchilar berilgan
e’tibor darajasini ta’minlash uchun zarur bo’lgan xabarlar namoyishi eng kichik soni
bilan baholanadi. Reklama menejmenti nuqtai nazaridan bunga reklama vositalari,
reklama e’loni ko’rsatkichlari (davomiyligi, rangi, hajmi) va reklama strukturasi
yordamida erishiladi.
Masalan, telereklamaga e’tibor to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etish davomiyligiga
bog’liq bo’ladi. Eng tarqalgan reklama davomiyligi 15 va 30 soniyani tashkil qiladi.
Agar 30 soniya davom etadigan reklama roligi ta’sirini birlik sifatida oladigan
bo’lsak, 15 soniyali rolikning MECh indeksi 0,8 ga teng bo’ladi, bu esa uning
samaradorligidan dalolat beradi (10.6-jadval) .