Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

To’siqlar  –  ular  natijasida  oluvchiga  jo’natuvchi  yuborgan  xabardan  farq 

qiladigan  xaabr  yetib  keladigan  buzib  ko’rsatishlar  yoki  rejalashtirilmagan  muhit 

aralashuvlari. 

Mazkur  model  samarali  kommunikatsiyalarning  asosiy  omillarini  o’z  ichiga 

oladi va kommunikatsiyalar amaliy tizimi yaratish ustidagi ishlarning quyidagi asosiy 

bosqichlarini belgilab beradi: 

- 

maqsadli muloqot doirasini belgilash; 

- 

muloqot doirasining xaridga tayyorlik darajasini aniqlash; 

- 

muloqot doirasi ko’ngildagi javob reaksiyasini aniqlash; 

Jonatuvchi 

Kodlashtirish 

Axborotni 

tarqatish 

vositalari 

Kodni 

ochish 

(rasshifrov

ka) 

Tosiqlar 

Qaytuvchan 

aloqa 

Javob 

reaksiyasi 

Oluvchi 

---

 

27 

- 

muloqot doirasiga murojaat yaratish; 

- 

firmaning marketing kommunikatsiyalari kompleksini shakllantirish; 

- 

marketing kommunikatsiyalari kompleksi byudjetini ishlab chiqish; 

- 

marketing kommunikatsiyalari kompleksini hayotga tatbiq etish; 

- 

qaytuvchan aloqa kanallari bo’yicha yetib keladigna axborotni to’plash; 

- 

marketing kommunikatsiyalari kompleksiga tuzatishlar kiritish. 

Agar  firma  belglangan  vaqt  davomida  o’zining  maqsadli  muloqot  doirasini 

ko’ngildagi xaridga tayyorgarlik holatiga o’tkazishning uddasidan chiqa olgan bo’lsa, 

bu  holda  kommunikator  ushbu  modelnig  2-bandiga  muvofiq  marketing 

kommunikatsiyalari kompleksi yaratish bo’yicha faoliyati yana boshlashi lozim; yana 

bitta  yoki  bir  qator  maqsadli  muloqot  doiralari  aniqlangan  holda  esa  –  1-bandga 

muvofiq. 

Marketing  kommunikatsiyalari  samarali  kompleksini  shakllantirishning  asosi 

sanalgan  segmentlash  firmaning  maqsadli  muloqot  doiralari  ijtimoiy-iqtisodiy  va 

psixologik tavsifnomalari zaruriy axborotini olishga imkon beradi. 

Marketing 

kommunikatsiyalari 

kompleksi 

strukturasiga 

shuningdek, 

quyidagilar ham ta’sir ko’rsatadi: 

- 

tovar turi (keng iste’mol tovarlari yoki sanoat yo’nalishidagi tovarlar); 

- 

tovarning hayotiylik davri bosqichi; 

- 

potensial mijozning xaridga tayyorlik darajasi; 

- 

siljitish strategiyasi (itarish yoki tortish strategiyasi); 

- 

raqobatchilarning marketing kommunikatsiyalari kompleksi xususiyatlari; 

- 

firmaning moliyaviy imkonyatlari. 

Marketing  kommunikatsiyalari  ularning  maqsadi  jamiyatning  umumiy 

ehtiyojlarini  qondirish  jaaryonida  muvaffaqiyatga  erishish  sanalgan  bozor 

faoliyatining  barcha  sohalari  uchun  asos  hisoblanadi.  Ular  tijorat  sohasida 

jamoatchilik bilan aloqalarni amalga oshirishda muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. 

Sotishni 

kengaytirish, 

tashkilotning 

ijobiy 

obrazini 

yaratish 

uchun 

foydalaniladigan  kommunikatsiya  modeli  bozor  sharoilariga  passiv  moslashishdan 

---

 

28 

voz  kechib,  sotilayotgan  mahsulot  yoki  xizmatlarga  talabni  faol  shakllantirish 

maqsadida bozorga ta’sir etish siyosatiga o’tishga majbur qiladi. 

Marketing  kommunikatsiyalari  bugungi  kunda  korxona  uchun  zarur  bo’lgan 

axborotlarni  iste’molchilarga  yetkazish  bo’yicha  amaliyotni  o’z  ichiga  oladigan 

samarali marketing vositasi sifatida faol foydalaniladi. 

Tashkilot  darajasida  kommunikatsiyalar  nafaqat  axborot  oqimlarini,  balki 

mehnat jamoasi ichidagi va biznes bo’yicha tashqi hamkorlar bilan psixologik o’zaro 

aloqalar yig’indisini ham o’z ichiga oladigan dinamik jarayonni ifodalaydi. 

Kommunikatsiya bu – axborot almashinish jarayoni, aloqa qilish liniyasidir. 

Kommunikatsiyalar  tashkilotlarda  tashqi  muhit  haqida  axborot  to’plash, 

tizimlashtirish va tahlil  qilish, shuningdek, qayta  ishlangan  xabarlarni  muhitga qayta 

yuborish  uchun  mo’ljallangan  rivojlangan  kanallar  tarmog’i  bilan  ifodalanadi. 

Kommunikatsiyalar  tizimi  tashkilotni  tashqi  muhit  bilan  integrasiyalash  vositasi 

bo’lib xizmat qiladi. 

Har  qanday  kommunikatsiya  belgilarni  yozib  olish  va  tanib  olish  uchun 

kodlash-qayta  kodlash  tizimini  qo’llagan  holda  uzatuvchi  va  oluvchi  o’rtasida 

belgilar almashinishni ko’zda tutadi.  

Uzatuvchi  (kommunikator)  –  xabarni  uzatadigan  alohida  shaxs  yoki  tashkilot. 

Bu  tomon  xabarning  aniq,  ravshan  va  ishonarli  bo’lishi  uchun  ko’plab 

tavsifnomalarga ega bo’lishi lozim. 

Oluvchi  (kommunikant)  –  xabarni  qabul  qiluvchi  tomon,  ya’ni  maqsadli 

muloqot doirasi. 

Xabar  kommunikatsiya  jarayonining  asosiy  vositasi  bo’lib,  so’zlar,  tasvirlar, 

ovozlar, belgilar yig’indisini integrasiya qiladi. 

Kommunikatsiyalar  aossiy  vositasi  sifatida  xabarni  tasvirlash  shaklini  ko’zda 

tutadigan  kodlash  va  oluvchining  kodlangan  xabarni  tanib  olish  jarayoniga  xizmat 

qiladigan qayta kodlash (rasshifrovka) namoyon bo’ladi. 

Marketing  konsepsiyasini  kommunikatsiyalarga  nisbatan  qo’llash  xaridorlar 

tajribasiga  murojaat  qiladigan  va  ular  qayta  kodlashga  qodir  bo’lgan  tildan 

foydalanadigan xabarlar ishlab chiqishni taqozo etadi. 

---

 

29 

Kommunikatorning  maqsadi  maqsadli  muloqot  doirasi  tomonidan  javob 

reaksiyasi  olishdan  iborat.  Bozor  munosabatlarining  rivojlanish  sharoitlarida 

qaytuvchan  aloqa  mazmuniga  katta  e’tibor  qaratiladi.  Yaqqol  ko’rinib  turibdiki, 

kommunikatsiyalar  qaytuvchan  aloqasi  samaradorligi  nafaqat  tovar  xarid  qilish 

haqidagi  bir  onda  qabul  qilinadigan  qarorlarga,  balki  tovarni  kelajakda  xarid  qilish 

haqidagi qarorlarga, iste’molchilarning sodiqlik darajasiga ham ta’sir etadi. 

Taqdim  etilgan  model  kommunikatsiyalar  samaradorligi  asosiy  shartlarini 

aniqlab  beradi,  bu  esa  kommunikatsiyalar  mazmuni  bo’yicha  qarorlarni  kompleksli 

ravishda ishlab chiqish, jamoatchilik bilan aloqalar, ko’rgazma marketingi, tovarlarni 

o’rab-qadoqlash, reklama, sotishni rag’batlantirish va ijtimoiy-korporativ javobgarlik 

bo’yicha strategiyalar tanlash va asoslab berishni nazarda tutadi. 

Kommunikatsiya  qarorlari  samaradorligining  asosini  quyidagi  funksional 

tarkibiy qismlar tashkil etadi: 

- 

axborot.  Kompaniya  rahbariyati  maqsadli  muloqot  doiralari  guruhlarini 

ma’lum  bir  tovarlar  yoki  xizmatlar  mavjudligi  va  ularning  bajarishi  lozim  bo’lgan 

vazifalari  haqida  xabardor  qilib,  bu  ayniqsa,  yangi  mahsulotlar  uchun  muhim 

ahamiyat kasb etadi; 

- 

ishontirish.  Ayniqsa,  muloqot  doirasining  kompaniya  va  uning  markalariga 

ijobiy 

munosabatini  shakllantirish 

maqsadlarida  dolzarb  ahamiyatga  ega. 

Foydalaniladigan  pablik  rileyshnz  usullari  amalga  oshirilayotgan  xarid  qilishga 

ishontirishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar samaradorligini isbotlab berdi; 

- 

obraz  yaratish.  Ayrim  bozorlarda  marketing  kommunikatsiyalari  vositasida 

yaratilgan  kompaniya  obrazi  –  markalar  o’rtasidagi  yagona  yoki  asosiy  farqdir. 

Kommunikatsiyalar  –  obrazlar,  ishonch  va  tovarga  munosabat  –  markaning  tarkibiy 

qismlariga  aylanmoqda.  Tovarlari  oddiy  va  bir-biriga  o’xshash  bo’lgan  bozorlarda 

kommunikatsiyalar  vositasida  yaratilgan  obrazlar  –  iste’molchilar  markalarni 

farqlashining  yagona  usulidir.  Samarali  kommunikatsiya  –  «bozor  eshiklaridagi 

qulfning kaliti»dir; 

- 

madad.  Murojaatlarning  asosiy  qismi  yangi  xaridorlar  jalb  qilishdan  ko’ra 

ko’proq  mavjud xaridorlarni ta’minotchining tovarini  xarid qilar ekan, to’g’ri tanlov 

---

 

30 

qilganiga  ishontirishga  qaratiladi.  Mustahkam  o’rin  egallab  turgan  kompaniyalar 

uchun  xaridorlarni  ushlab  qolish  yangi  xaridorlar  jalb  qilishdan  ko’ra  kattaroq 

ahamiyatga ega; 

- 

xaridorlarning  shaxsiy  tajribasi  va  ularning  tovar  haqidagi  fikrlari. 

Qaytuvchan  aloqaga  tuzatish  kiritish  uchun  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  bo’lgan 

asosiy tarkibiy qism. 

Marketing muammolari bo’yicha adabiyotlarda marketing kommunikatsiyalari 

strukturasi bo’yicha biroz farq qilgan holda ancha batafsil ochib beriladi. 

Xususan, Genri Assel va Filipp Kotler marketing kommunikatsiyalari tarkibiga 

to’rtta  element:  reklama,  sotishni  rag’batlantirish,  shaxsiy  sotuvlar  va  pablisitini 

kiritadi. 

Umuman 

olganda 

xuddi 

shunday 

kommunikatsiya 

elementlarini 

ye.N.Golubkova  ham  sanab  o’tgan.  Taklif  etilgan  elementlarning  har  birini  muallif 

muayyanlashtiradi.  Bunda  pablisiti  kompaniya,  uning  tovar  yoki  xizmatlari  haqida 

ommaviy  axborot  vositalaridagi  bepul  xabarlar  sifatida  jamoatchilik  bilan  aloqalar 

kengroq vositalari bilan to’ldiriladi. 

G.D.Krilova  va  M.I.Sokolova  tovarni  bozor  tomon  harakatlantirish  usullari 

sifatida quyidagilarni sanab o’tadi: 

- pablik rileyshnz (PR); 

- reklama; 

- sotishni rag’batlantirish; 

- ixtisoslashgan ko’rgazmalar; 

- shaxsiy sotuvlar.