207
N
I
– nashr adadi;
n
P
– maqsadli iste’molchilar soni;
S
0
– varaq va e’lon maydoni;
F
P
va F
I
– tekshirilgan va oy davomida nashrlar soni va takrorlanish tez-tezlgi.
3. Televidenie va radio orqali reklama e’lonlari samaradorligi (E).
)
1
(
P
N
Т
Т
N
N
a
К
К
Е
c
п
р
o
K
i
р
рк
+
=
bu yerda
K
rk
– tahlil reytingi
K
r
– reklama namoyish etish hududlari son;
A
i
- alohida hudud ahli reklama namoyishini davom etadi (qandolat
mahsulotlari uchun minimal yosh - 14 yosh, sanoat korxonalari uchun esa 18 yil);
N
K
va N
0
– reklama uzatish uchun reklama kanallari o’zgarish tendensiyasini
reklama tarqatishda reklama va umumiy kanallar soni;
N
c
– aholining ijtimoiy guruhlari va potensial idrok qilishga imkon beradi;
N
c
/ R – segmenlash konsepsiyati;
T
r
va T
p
– rolik va ko’rsatuvning davomiyligi.
Mutaxassislar dastlabki, parallel va postfaktum samaradorligini baholashni his
qilib, tovarni ilgari surish bosqichlari uchun dastlabki, parallel va postfaktum
usullarni qo’llash taklif etiladi.
Shuningdek, marketing kommunikatsiyalari tadbirlarining uyg’unlashuv
samaradorligini baholash ham maqsadga muvofiq (10.12-jadval).
Kommunikatsiyalar
Xulq-atvor
Xabarni tarqatish manbasi Xariddan voz kechish,
xarid
Fokus-guruhlar.
Fiziologik
reaksiyalarni o’lchash.
So’rov varaqalari.
To’g’ridan-to’g’ri pochta
jo’natmalari.
Tirajni bo’lish usuli.
Bitta manba usuli
Sinov tariqasidagi
marketing
Dastlabki
tekshirish
208
Tomoshabin reaksiyasi.
O’qish qulayligi.
Joriy tekshirish
Parallel
tekshirish
Eslatishni tekshirish
Munosabat o’zgarishini
baholash
Parallel so’rovlar
Bitta manba usuli.
Iste’molchi kundaliklari.
Uy zaxirasini taftish
qilish usuli
O’quvchilar muloqot
doirasi.
Xabardorlik va munosabat
o’zgarishini baholash.
Eslatishni tekshirish.
Assosiasiya.
Muloqot doirasini baholash
Bitta manba usuli.
Muloqot doirasini
bo’lish.
So’rovlarni
rag’batlantirish.
Sotuvni hisob-kitob
qilish
Postfaktum
tekshirish
10.3-rasm. Marketing kommunikatsiyalari samaradorligini baholash usullari
Marketing kommunikatsiyalari dasturini nazorat qilish tizimi quyidagilarni
ko’zda tutadi:
➢ xarajatlar me’yori va chora-tadbirlarni amalga oshirish muddatlarini
belgilash;
➢ rejadagi va amaldagi natijalarni o’lchash va taqqoslash;
➢ ko’rsatkichlar, chora-tadbirlar va harakatlarga qo’shimcha va tuzatishlar
kiritish;
➢ nazorat davriyligini belgilash va hisobot tuzish.
10.12-jadval
Marketing kommunikatsiyalari tadbirlarini uyg’unlashtirish
samaradorligini baholash (reklama vositalari misolida)
Reklama vositalari,
nashrlar, radio,
telekanallar va b.
Maqsadli
muloqot doirasi
Tematika
Natija (foyda
va sotuvning
o’sishi)
Muddat,
ijro uchun
mas’ullar
reja amalda
1. Kundalik gazetalar
Mahalliy aholi
Takliflar haqida
anons e’lonlar
2. Reklama nashrlari
Tadbirkorlar
Taklif umumiy
tavsifnomasi
3. Tarmoq nashrlari
Korxonalar
mutaxassislari
Ekspluatasiya va
iqtisodiy
209
tavsifnomalar
bayoni
4. Radio
Mahalliy aholi,
tadbirkorlar
Takliflar haqida
anons e’lonlar
5. Televidenie
Mahalliy aholi,
tadbirkorlar
Takliflar haqida
anons e’lonlar
6. Tashqi reklama
Mahalliy aholi,
mehmonlar
Logotip va slogan
namoyishi
7. Plakatlar
Tadbirkorlar
Logotip va slogan
namoyishi
9. To’g’ridan-to’g’ri
marketing
Tadbirkorlar
Ma’lumotlar
to’plami
shakllantirish,
muloqotlar,
muzokaralar
10. Boshqa reklama
Tadbirkorlar
Sport anjomlarini
o’rtak maktablarga
topshirish
Iste’molchilardan kelib tushadigan schetlar bo’yicha sotuvning borishi tahlil
qilinadi. Tahlilni nafaqat umuman korxona bo’yicha, balki alohida iste’molchilar va
yiriklashtirilgan tovarlar guruhlari bo’yicha ham amalga oshirish maqsadga muvofiq.
Kommunikatsiya xarajatlari smetasining ijrosi tahlil qilinadi (10.13-jadval).
10.13-jadval
Marketing kommunikatsiyalari xarajatlari ijrosiga misol
Xarajatlar
moddalari
Chorak (yil) uchun
QQS bilan amaldagi
hajmi ob’em
Chorak (yil)
uchun xarajatlar
smetasi
Smeta ijrosida
tejamkorlik (ortiqcha
xarajat), ming rubli
ming
rubl
%
ming
rubl
%
1. Reklama, jami
1195 63,8
1220 65,0
25
jumladan, matbuotdagi
reklama
655
35,0
684
36,4
29
telereklama
268
14,3
295
15,7
27
radioreklama
128
6,8
114
6,1
-14
tashqi reklama
85
4,5
96
5,1
11
ko’rgazmalar va b.
59
3,1
31
1.7
-28
2. Sotishni
rag’batlantirish
210
11,2
225
12,0
15
3. To’g’ridan-to’g’ri
marketing
364
19,4
318
16,9
-46
4. Pablik rileyshinz
105
5,6
115
6,1
10
Jami
1874 100,0
1878 100.0
4
210
Asosiy vazifa – sotuvning kuchli va kuchsiz tomonlarini nazorat qilish,
marketing strategiyasiga o’z vaqtida o’zgarishlar kiritish. Bozordagi reytingni
muntazam nazorat qilish, uni rejada qabul qilingan me’yor bilan va raqobatchilar
reytingi bilan taqqoslash maqsadga muvofiq. O’z faoliyatini baholash ob’ektivligini
ta’minlash uchun korxonalar marketing faoliyati mustaqil auditorlarini jalb qilgan
ma’qul.
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Marketing kommunikatsiyalari byudjetini qaysi omillar belgilab beradi?
2. Marketing kommunikatsiyalari byudjetini aniqlashning turli usullari
afzalliklari va kamchiliklarini taqqoslang.
3. Marketing kommunikatsiyalari byudjetini funksional, hududiy va tovarga
oid farqlashning mohiyati nimada?
4. Marketing kommunikatsiyalarining ta’sir samaradorligi va kutilayotgan
xarajatlar nima uchun va qanday baholanadi?
5. Korxona salohiyati alohida bozorlarda tovarni ilgari surish byudjeti bilan
qanday muvofiqlashadi?
