Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

maxsus  –  belgilangan  talablarga  javob  beradigan  va  mauyyan  tovar  turlari  yoki 

guruhlarini  namoyish  etish  uchun  qo‘llanadigan  manekenlar,  byustlar,  maxsus 

ustunlar, tagliklar. 

Tuzilishi bo‘yicha vitrina inventari quyidagi turlarga bo‘linadi: 

bo‘laklarga  ajralmaydigan  –  bu  dekorator  tomonidan  vitrina  ko‘rgazmasini 

bezatishda foydalaniladigan tayyor moslamalar; 

yig‘iladigan  va  bo‘laklarga  ajraladigan  –  dekorator  qo‘ygan  maqsad  va 

vazifalarga qarab turli moslamalardan yig‘ilishi mumkin bo‘lgan detallar to‘plami. 

Tayyorlash xarakteri bo‘yicha vitrina inventari namunaviy va individual bo‘lishi 

mumkin. 

Namunaviy  inventar  reklama  kombinatlari  yoki  ustaxonalar  tomonidan  katta 

miqdorda ishlab chiqariladi. Qoidaga ko‘ra, u tuzilishi bo‘yicha oddiy bo‘ladi. 

Individual  inventar  dekoratorning  eskizi  bo‘yicha  bitta  yoki  bir  nechta  nusxada 

tayyorlanadi va muayyan vitrinani bezatishda qo‘llanadi. 

Dekoratorlarning  ishida  turli  xildagi  takliklar  muhim  rol  o‘ynaydi.  Dekorativ 

tagliklarda  sharf,  kiyim-bosh,  oyoq  kiyimi  kabi  turli  tovarlarni  ko‘rsatish  va  ulardan 

jalb etuvchan uyg‘unlikdagi kompozitsiyalar yaratish mumkin. Tagliklardan vitrinada 

foydalanish  imkoniyatlari  xilma-xildir.  Biroq  vitrinani  ularga  to‘ldirib  tashlamaslik 

kerak,  chunki  bu  potensial  xaridorlar  e’tiborini  tovardan  chalg‘itadi.  SHuni  esdan 

chiqarmaslik kerakki, tagliklar – faqat yordamchi inventardir. 

---

 

318 

Tovarlarni  vitrinada  reklama  qilishda  tagliklar  katta  rol  o‘ynaydi.  Ular  tovar 

bilan  birgikda  vitrinaning  umumiy  mazmunini  tashkil  qiladi,  tartib  kiritadi, 

shuningdek,  qo‘yilgan  u  yoki  bu  namunani  ajratib  ko‘rsatish  uchun  xizmat  qiladi. 

Ularning yordamida tovarlar joylashtiriladigan maydon kengaytiriladi. 

Vitrina  tagliklariga  qo‘yiladigan  asosiy  talablar  quyidagilardir:  ko‘zga 

tashlanmaslik,  soddalik,  tayyorlash  uchun  materiallar  minimal  sarfi,  mustahkamlik, 

shuningdek,  vitrina  qutisi,  tovar  o‘lchamlari  va  xarakteri  bilan  to‘g‘ri  nisbatda 

bo‘lish. 

Vitrinani bezatishda shuni yodda tutish kerakki, u faqat tovarlarni reklama qilish 

uchun  mo‘ljallanadi.  Vitrinada  tovarni  eng  foydali  tarzda  ko‘rsatish  uchun  xizmat 

qiladigan  barcha  yordamchi  elementlar  (bu  erga  tagliklar  ham  kiradi)  to‘laligicha 

tovarga  bo‘ysunishi  lozim.  Tagliklarning  o‘zi  xaridorning  e’tiborini  jalb  qilmasligi 

lozim,  shu  sababli  vitrinani  bezatishda  xaridorlar  ko‘ziga  tashlanmaydigan  yoki 

ulardan  yashirish  oson  bo‘lgan  konstruksiyalar  tanlash  lozim.  Vitrinada  ishchi 

elementlar  qanchalik  kam  ko‘rinadigan  bo‘lsa,  tovarga  shunchalik  ko‘p  e’tibor 

qaratiladi.  Xaridorni  birinchi  navbatda,  tovarning  o‘zi  qiziqtiradi,  uning  vitrinada 

qanday  joylagani  emas.  Bundan  kelib  chiqib,  tagliklar  shakli  eng  soddalashtirilgan 

ko‘rinishda  bo‘lishi  kerak.  Konstruksiyalarda  ortiqcha  bezaklardan  foydalanish 

ma’noga  ega  emas.  Tagliklar  engil  va  ixcham  bo‘lishi  uchun  ularni  tayyorlashda 

minimal miqdorda materiallardan foydalanish kerak. Birinchidan, bu ularga qarashda 

qulayliklar  yaratadi,  ikkinchidan,  ularni  vitrinada  tez  joylashtirish  imkonini  beradi. 

Katta  va  beso‘naqay  tagliklardan  foydalanish  tovarni  ijobiy  tomondan  ko‘rsatishga 

yordam bermaydigina emas, balki bunga xalaqit qilishi ham mumkin. 

Tagliklar  tovar  o‘lchamiga  mos  kelishi  lozim.  Katta  yuzada  kichik  tovar 

namunalari chiroyli ko‘rinmaydi, katta tovarni kichkina joyda joylashtirish esa oson 

bo‘lmaydi. 

Tagliklar qattiq konstruksiyali yoki ulardan turli konstruksiyalar yig‘ish mumkin 

bo‘lgan detallar elementlarini ifodalaydigan, bo‘laklarga ajratiladigan holda yasaladi. 

Qoidaga ko‘ra, tagliklar metall, organik oyna, silikat oyna yoki yog‘ochdan yasaladi. 

Bajaradigan vazifalariga ko‘ra tagliklar universal va maxsus turlarga ajratiladi. 

---

 

319 

Universal tagliklar sanoat tovarlari turli guruhlarini joylashtirish uchun yaraydi. 

Ular  oyna  yoki  plastik  tokchali  metall  konstruksiyalar  shaklida  bo‘ladi.  Bunday 

tagliklarda parfyumeriya, kanselyariya anjomlari, mayda tovarlar, oyoq kiyimi, idish-

tovoq  (shisha  va  metall)  va  xo‘jalik  tovarlarining  ayrim  turlarini  namoyish  etish 

mumkin. 

Maxsus  tagliklar  bu  –  belgilangan  tovar  guruhlarini  namoyish  etish  uchun 

mo‘ljallangan tagliklardir. 

Boshqa  inventar  turlariga  geometrik  shakllar  ko‘rinishidagi  konstruksiyalar 

kiradi.  Ular  yog‘och-qirindi  plitalardan  tayyorlanib,  ustidan  material  yoki  rangli 

qog‘oz  tortiladi.  Har  xil  o‘lchamdagi  stendlar  komplekti  vitrina  bezalishini  tez-tez 

almashtirishga  imokn  beradi.  Stendlar  oziq-ovqat  mahsulotlari,  yozuv  qog‘ozi 

mollari,  attorlik  mollari,  oyoq  kiyimi  va  turli  anjomlarni  namoyish  etish  uchun 

foydalaniladi. 

Tayyor  kiyimlarni,  shuningdek,  tayyor  ayollar  ko‘ylagi  ko‘rinishida  matolarni 

namoyish  etish  uchun  manekenlar  foydalaniladi.  Sanoatda  magazinlarning  savdo 

zallarida  ham,  vitrinalarda  ham  keng  qo‘llanadigan  erkaklar,  ayollar,  bolalar  va 

o‘smirlar manekenlari ishlab chiqariladi. 

Hozirgi paytda manekenlarning roli ham, ko‘rinishi ham o‘zgargan. Agar ilgari 

manekenlar bilan odam qiyofasiga yaqinlashtirgan holda realistik jihatlar  va shakllar 

ko‘rsatishga  harakat  qilingan  bo‘lsa,  hozirda  ular,  qoidaga  ko‘ra,  ma’lum  uslubga 

solingan shaklga ega, ularning silueti esa dinamik xarakterga ega.  

Kiyim-boshlarni  vitrinada  joylashtirishda  pape-mashe,  sim  va  novdalardan 

qilingan gavda va yarim manekenlar ham muvaffaqiyat bilan foydalaniladi. Ularning 

yordamida  vitrina  kompozitsiyasini  turli  tusga  kiritish  mumkin.  YArim  manekenlar 

vitrinada  turli  rakursda  osib  qo‘yiladi,  mustahkam  bir  o‘zakka  o‘rnatiladi  yoki 

oddiygina  polga  qo‘yib  qo‘yiladi.  Ular  qulay  va  engil  bo‘lib,  mahsulotlarni  har 

tomonlama ko‘rsatish uchun ko‘plab imkoniyat beradi. 

Erkaklar  va  ayollarning  tayyor  ko‘ylaklari  va  ayollarning  ichkiyimini 

joylashtirish  uchun  sim  va  organik  oynadan  yasalgan  byust-karkaslar  ko‘p 

foydalaniladi. Ixchamligi tufayli ular xaridor ko‘zlaridan deyarli yashiringan bo‘ladi, 

---

 

320 

lekin o‘z shakli bilan taqdim etilayotgan mahsulotga kerakli hajmdorlik baxsh etadi. 

Ular  ustki  trikotaj  kiyimlar  (erkaklar  va  ayollar  uchun)  namoyishida  ham 

foydalanilishi mumkin. 

Vitrinada  bosh  kiyimlarni  namoyish  etish  qiziqarli  uchun  kompozitsiyalar 

yaratishga  imkon  beradigan  yarim  manekenlar,  erkaklar  va  ayollarning  boshchalari 

mo‘ljallanadi. 

Vitrina  inventarining  eng  muhim  elementlaridan  biri  bo‘lib  planshet  xizmat 

qiladi. U vitrinaga turlicha shakl berish, yo‘lovchilarni jalb qilish, vitrinaning amaliy 

natija berishini oshirishga imkon yaratadi. 

Planshet tayyorlash ko‘p xarajat talab qilmaydi. U rasm chizish, fotosuratlar va 

boshqa  elementlarni  joylashtirish  mumkin  bo‘lgan,  qanor  tortilgan  va  qog‘oz 

yopishtirilgan romdan iborat bo‘ladi. Agar planshet doimiy foydalaniladigan bo‘lsa, u 

ikki tomondan, zar qog‘oz, rangli qog‘oz yopishtiriladi yoki bo‘yaladi. 

Planshetning  ifodaliligi,  ma’nodorligi  ko‘p  jihatdan  bo‘yoq  tanlashga  bog‘liq 

bo‘ladi.  Zaruriy  rang  boyligi bera  olmaydigan  guash  va  meldan  foydalanish  tavsiya 

etilmaydi.  Moybo‘yoq  va  elimbo‘yoqdan,  shuningdek,  qorong‘ida  nurlanadigan 

bo‘yoqlardan foydalangan ma’qul. 

Vitrinada  foydalaniladigan  xilma-xil  reklama  elementlari  orasida  fotosurati 

alohida  o‘rin  egallaydi.  Dekorativ  funksiyadan  tashqari  fotosurat  tovar  haqida 

batafsil, aniq va haqqoniy axborot beradi. 

Fotoplanshet vitrinada quyidagi fotosuratlarni o‘z ichiga olishi mumkin: tovarni 

xarid  qilish  yoki  undan  foydalanish  paytidagi  iste’molchi;  reklama  shiori  yoki  firma 

belgisi bilan tovar; turli harakat bosqichidagi tovar (fotomontaj); tovarga xos bo‘lgan 

detal; tovar qimmatini naamoyish etadigan ob’ekt.