Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B. Marketing kommunikatsiyasi

Iste’molchining tovarga moyilligi o’zgarish dinamikasi 
Davr 
Tovar tarafdorlari ulushi,% 
A 
B 
1. Yanvar 
30 
35 
2. Fevral 
20 
36 
O’rtacha ko’rsatkichdan og’ish (+, -) -10 
+1 
Kommunikatsiyalar samaradorligini baholash

---

200 
Umumiy ko’rinishda kommunikatsiyalar samaradorligi muloqot doirasi hajmiga 
(bosma nashrlarda – tirajga), javob tariqasidagi so’rovlar soniga proporsional va 
murojaat qiymatiga teskari proporsional bo’ladi (10.9-jadval). 
10.9-jadval 
Nashr 
E’lon qiymati, 
ming rubl 
Javob tariqasidagi 
so’rovlar soni, birl. 
So’rovlardan 
daromad, ming 
rubl 
Samaradorlik 
koeffisienti 
gr 4 : gr.2 
A 
2,5 
100 
4,0 
1,1 
B 
1,5 
70 
2,8 
1,8 
Jadval ma’lumotlaridan kelib chiqadiki, B nashr samaraliroq, chunki u 
korxonaga naqd pul shaklida kelib tushadigan 2,4 baravar ko’p daromad keltiradi. 
Biroq, amaliyotning ko’rsatishicha, kommunikasion ta’sir samaradorligini baholashda 
umumiy yondashuv yetarli emas. Muloqotning (tirajning) potensial imkoniyatlarini, 
e’lon tavsifnomasini, ta’sir davri va boshqalarni hisobga oladigan ishonchliroq 
vositalarga ega bo’lish zarur. 
Yalpi baholash koeffisienti (K
VO
) reklamaga bozorda belgilangan vaqt davomida 
muayyan vositalar qo’llanishini ta’minlaydigan samaradorlik tezkor ko’rsatkichi 
hisoblanadi. U buning uchun potensial imkoniyatga ega bo’lgan umumiy sonida 
reklama bilan muloqotda bo’lgan muloqot doirasining salmog’ini ko’rsatadi. Reklama 
xabari bilan turli vositalarda bir necha marta muloqot qilganda xususiy koeffisientlar 
yig’indisi chiqariladi va yalpi baholash koeffisienti ko’rsatkichini beradi. 
2
1
К
К
ВО
Ч
Ч
К
=
bu yerda 
K
VO
– yalpi baholash koeffisienti; 
Ch
K1
– reklama bilan muloqotda bo’lgan muloqot doirasi soni; 
Ch
K2
– reklama bilan muloqot qilish uchun potensial imkoniyatga ega bo’lgan 
muloqot doirasi soni. 
Agar reklama xabari joylashtirilgan shahar gazetasiga obuna bo’lgan 150 ming 
oiladan 12 tasi haqiqatda reklama bilan tanishib chiqadigan bo’lsa, bu holda baholash 
koeffisienti 0,08ni yoki 8%ni tashkil qiladi. Baholash koeffisienti 0,08 va 0,12 bo’lgan 
uchta va to’rtta reklama murojaatini chop etishda Kvok hajmi mos ravishda 0,24 va 

---

201 
0,48 ni tashkil qiladi. Natijalovchi ko’rsatkich yeKvsh 0,72 ga teng bo’ladi (0,24 + 
0,48). 
Ushbu bozori aholisi umumiy sonida iste’molchilar potensial foizi bilan reklama 
qilishda foydalaniladigan vositaga to’g’ri keladigan maqsadli bozor muloqot doirasini 
qiyosiy baholash tanlash xususiyati koeffisienti (K
IZ
) yordamida amalga oshiriladi. 
цр
ар
ИЗ
Д
Д
К
=
bu yerda 
K
IZ
– tanlash xususiyati koeffisienti; 
D
ar
– reklama bilan muloqot qilish potensial imkoniyatiga ega bo’lgan muloqot 
doirasi ulushi,%; 
D
sr
– maqsadli bozorni tashkil qiluvchi muloqot doirasi ulushi,%.
Maqsadli bozorda «O’lka yangiliklari» jurnali o’quvchilarining ulushi 50%ni 
tashkil qilsin. Maqsadli bozorni tashkil qiladigan aholi ulushi - 65%. K
IZ
hajmi 0,77 ni 
tashkil qiladi (50 : 65). 
Reklama vositalarini tanlashga tizimli yondashuvda quyidagi formula bo’yicha 
muloqot samaradorligi, tanlash xususiyati va reklama xabari qiymati bir vaqtdagi 
ta’sirini hisobga olish mumkin: 
ИЗ
ВО
кр
ЭР
К
К
Ц
К
=
bu yerda 
K
ER
– ko’rib chiqilayotgan reklama vositasining samaradorlik koeffisienti; 
S
kr
– reklama bilan muloqot qiymati (rub.).
10.10-jadvalda keltirilgan ma’lumotlarni hisobga olgan holda reklama ta’siri 
uchun «Sut ishi» asosiy nashrini tanlash maqsadga muvofiq.