Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

1-daraja
•Asosiy foyda yoki 
xizmat
2-daraja
•O'rash, upakovka 
qilish
•Xususiyat
•Tashqi bezatilishi
•Sifati
•Marka nomi
3-daraja
•O'rnatish
•Etkazib berish va 
kredit berish
•Kafolat berish
•Sotuvdan keyingi 
xizmatni ko'rsatish 
(servis xizmati)

---

 
150 
-  tovarni hayotiy davrini boshqarish; 
-  tovarni raqobatbardoshligini boshqarish; 
-  tovar assortimenti va nomenklaturasini boshqarish. 
Tovar siyosatidagi marketologlar yondashuvi, quyidagicha: 
-  innovatsion  siyosat,  ya’ni  iste’molchilarni  aniq  talablarini  e’tiborga  olgan 
holda,  eng  so‘nggi  g‘oyalar  asosida  yangi  tovarlar  ishlab  chiqish  va  ularni  bozorga 
olib chiqish; 
-  assortiment siyosati, ya’ni tovar birliklari yig‘indisi bo‘yicha bozorda optimal 
nisbatni aniqlash. 
Puxta  o‘ylanmagan  tovar  siyosati  natijasida  quyidagi  hollar  yuzaga  kelishi 
mumkin: 
-  tashqi  soha  omillarini  ta’sirini  to‘g‘ri  baholashmaganlik  sababli,  mustahkam 
tovar nomenklaturasiga ega bo‘lmaslik; 
-  bozorda tovarni raqobatbardoshligi ustidan nazoratni yo‘qotish; 
-  ular natijasida, tovarlarni tijorat samaradorligini pasayishi sodir bo‘ladi. 
Tovar-murakkab  ko‘p  qirrali  tushuncha,  biroq  bunda  eng  asosiy  narsa  iste’mol 
xususiyatlari, 
ya’ni  tovarning  o‘z  vazifasini  bajarish-unga  ega  bo‘lgan 
iste’molchining ehtiyojlarini qondirish xususiyatidir. 
Tovarning iste’mol qiymati uning iste’mol xususiyati majmuasidir. 
Tovarning quyidagi xususiyatlariga qarab alohida e’tibor beriladi: 
-rangi,  o‘rash,  dizayni,  ergonomik  xususiyatlari  (foydalanish,  ta’mirlash  va 
boshqalarning qulayligi va boshqalar). 
Tovarni ishlab chiqarishdan oldin uning iste’mol xususiyati tahlil qilinadi. 
Tovar-murakkab  ko‘p  qirrali  tushuncha,  biroq  bunda  eng  asosiy  narsa  iste’mol 
xususiyatlari, 
ya’ni  tovarning  o‘z  vazifasini  bajarish-unga  ega  bo‘lgan 
iste’molchining ehtiyojlarini qondirish xususiyatidir. 
Tovarlar quyidagi mezonlari bo‘yicha alohida guruhlarga bo‘linadi: 
•  maqsadli ko‘rsatkich bo‘yicha; 
•  bozor turiga ko‘ra; 
•  foydalanishga tayyorligiga ko‘ra; 

---

 
151 
•  iste’molchilar soniga qarab bo‘linadi. 
Maqsadli  xarakteriga  ko‘ra  esa  tovarlar iste’mol tovarlari va ishlab  chiqarishga 
oid tovarlarga bo‘linadi. 
Iste’mol  tovarlari  –  bu  shaxsiy  iste’mol  uchun  mo‘ljallangan  tovarlardir.  Ular 
kundalik  talab  tovarlari,  dastlabki  tanlov  asosida  olinadigan  tovarlar,  alohida 
talabdagi tovarlar, passiv talabdagi tovarlarga bo‘linadi. 
Kundalik  talab  tovarlariga  kundalik  turmush  uchun  zaruriy  oziq-ovqatlar,  kir 
yuvish,  tozalash  vositalari,  uy  xo‘jaligi  uchun  zaruriy  mayda  tovarlarni  kiritish 
mumkin. 
Kundalik  iste’mol  tovarlarini  iste’mol  qilish  intensivligiga  ko‘ra  ularni  o‘z 
navbatida 3 ta quyi guruhga ajratish mumkin: 
1. Doimiy ehtiyojdagi asosiy tovarlar (non, xo‘jalik sovuni) 
2. Impulsiv tarzda sotib olinadigan tovarlar (saqich, gazeta) 
3. Favqulodda holatlar uchun xarid qilinadigan tovarlar (zont). 
Dastlabki  tanlov  asosidagi  tovarlar  safiga:  mebel,  kiyim-kechak,  uy-ro‘zgor 
uchun  elektr  jihozlari  kiradi  va  u  xaridorlarni  kiyoslashni,  narx,  moda,  dizayn 
jihatidan tanlovda bir muncha mulohaza yuritishni talab qiladi. Ushbu tovarlar: 
• o‘xshash tovarlar (sifat jihatdan bir-biriga yaqin, lekin dizayn, narxi bo‘yicha 
farqlanadi);  
• alohida ko‘rinishdagi tovarlar (rangi, fasoni, navi jihatidan) 
Passiv  talabdagi  tovarlar  –  xaridorlarga  notanish  yoki  ular  xususida  juda  kam 
o‘ylaydigan tovarlardan tarkib topadi. Ishlatish vaqtiga ko‘ra 
•  qisqa muddatli foydalanishga oid tovarlar; 
•  uzoq muddatli foydalanishga oid tovarlar. 
Tovar siyosatini asosiy maqsadi bo‘lib 
•  foydani ta’minlash; 
•  taqsimotni ustirish; 
•  firma harakat qilayotgan bozor ulushini ko‘paytirish; 
•  ishlab chiqarish va marketingshga xarajatlarni tejash; 
•  imijni oshirish bo‘lib hisoblanadi. 

---

 
152 
Tovar  siyosatida  asosiy  maqsadga  erishish  quyidagi  sohalardagi  vazifalarni  hal 
etish orqali amalga oshiriladi: 
•  uning innovatsiyasi; 
•  variatsiya; 
•  differensiatsiya; 
•  eliminatsiya; 
•  markani o‘rnatish va tanlash; 
•  qadoqlash ; 
•  tovarni shakli, turi va boshqalar. 
Shunga mos holda tovar siyosatining masalalariga quyidagilar kiradi: 
•  yangi tovarlarni qidirish; 
•  yangi tovarlarni rivojlantirish; 
•  bozorga yangi tovarlarni kiritish; 
•  tovar shakllarini asoslash; 
•  tovar sifatini tartibga solish; 
•  bozordagi yangi tovarlar xulq-atvorini nazorat qilish va boshqalar. 
Birinchi  3  tasi  bozorga  yangi  tovarlarni  kiritayotganda  hal  etiladi,  qolgan 
vazifalarni hal etish tovarni butun hayoti davomida amalga oshiriladi. Buning uchun, 
ya’ni qarorni asoslash uchun tovarni hayotiylik davri modeli ishlatiladi. 
Tovarlar  va  xizmatlar  assortimenti  –  bu  foydalanish  bo‘yicha  bir-biriga  juda 
o‘xshash tovarlar (xizmatlar) guruhidir. 
Tovar sifati – bu tovarning o‘z funksiyalarini bajarishda ko‘rinadi va u quyidagi 
parametr  bilan  xarakterlanadi,  ya’ni  uzoq  muddat  xizmat  ko‘rsatishi,  pishiqligi, 
foydalanishda soddaligi va boshqalar. 
Marketing fani bo‘yicha tovar sifati xaridorlar bergan baho bilan o‘lchanadi.