Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11.2-rasm. Vertikal marketing tizimning asosiy turlari
1
 
 
• Imtiyoz  egalari  tashkiloti.  Imtiyoz  egasi  deb  nomlanuvchi  kanal  a’zosi  ishlab 
chiqarish  va  taqsimlash  jarayonlarining  ketma-ketlikdagi  bir  qator  bosqichlarini  o’z 
qo’lida  jamlashi  mumkin.  Oxirgi  yillarda  keng  tarqalib  borayotgan  savdo 
imtiyozlarini berish tajribasi chakana savdo sohasining eng qiziqarli omillaridan biri 
hisoblanadi. Imtiyozlarning uch xil turi mavjud:  
1.  Ishlab  chiqaruvchi  egidasi  ostida  chakana  savdo  imtiyoz  egalari  tizimi 
avtomobil sanoatida  keng tarqalgan. Masalan, «Ford» firmasi o’z avtomobillari bilan 
                                                
1
 Muallif tomonidan tuzilgan. 
Vertikal marketing tizimning uchta asosiy turi mavjud 
Korporativ  vertikal  marketing  tizimining  doirasida  tovar  ishlab  chiqarish  va  taqsimlashning 
ketma-ketlikdagi bosqichlariga bir kishi egalik qiladi. 
 
Shartnomaviy vertikal marketing tizimining shartnoma munosabatlari bilan bog’langan, 
yakka holda erishish mumkin bo’lgan tijorat muvaffaqiyatlariga nisbatan ko’proq yutuqlarga 
erishish va mablag’larni ko’proq iqtisod qilish uchun o’z faoliyatini tartibga soluvchi  
dasturlar bilan bog’liq mustaqil firmalardan iborat. 
Chakana savdogarlarning ulgurji 
savdogarlar egidasi ostida ko’ngilli 
maqsadlari 
Chakana savdogalar 
kooperativlari 
Imtiyoz egalari 
tashkiloti 
Imtiyozlarning 
uch xil turi 
Ishlab chiqaruvchi 
egidasi ostida 
chakana savdo 
imtiyoz egalari 
tizimi 
Ishlab chiqaruvchi 
egidasi ostida 
ulgurji savdo 
imtiyoz egalari 
tizimi 
Xizmat ko’rsatish 
firmasi egidasi ostida 
chakana savdo imtiyoz 
egalari 
Boshqariladigan VMT ishlab chiqarish va taqsimlashning ketma-ketlikdagi bosqichlari 
qatori faoliyatini ularning bir kishiga tegishli ekanligi sababli emas, balki ishtirokchilardan 
birining hajmi va kuch-quvvati tufayli muvofiqlashtiradi. 

---

 
254 
savdo  qilish  huquqini  mustaqil  dilerlarga  beradi,  ular  esa  mahsulotni  sotish  va  unga 
xizmat ko’rsatishda belgilangan shartlarga amal qilishga rozilik bildiradilar. 
2.  Ishlab  chiqaruvchi  egidasi  ostida  ulgurji  savdo  imtiyoz  egalari  tizimi 
alkogolsiz  ichimliklar  bilan  savdo  qilish  tizimida  keng  tarqalgan.  Masalan,  «Koka-
kola» firmasi turli bozorlarda ichmlikni idishlarga quyish zavodlari egalariga (ulgurji 
savdogarlarga)  savdo  qilish  uchun  Litsenziya  beradi,  ular  esa  firmadan  ichimlik 
konsentratini  sotib  olib,  uni  gazlaydilar  va  shisha  idishlarga  quyib  mahalliy  chakana 
savdogarlarga sotadilar. 
3.  Xizmat  ko’rsatish  firmasi  egidasi  ostida  chakana  savdo  imtiyoz  egalari.  Bu 
holda  xizmat  ko’rsatish  firmasi  asosiy  maqsadi  xizmatlarni  iste’molchilarga  eng 
samarali  usul  bilan  etkazishdan  iborat  bo’lgan  kompleks  tizimni  shakllantiradi. 
Bunday tizimlarga avtomobillar prokati sohasi («Xers» va «Avis» firmalari), umumiy 
ovqatlanish  tizimi  («Makdonalds»)  va  model  biznesida  («Govard  Djonson», 
«Ramada inn» firmalari) bir talay misollar keltirish mumkin. 
Boshqariladigan 
VMT. 
Boshqariladigan 
VMT 
ishlab 
chiqarish 
va 
taqsimlashning  ketma-ketlikdagi  bosqichlari  qatori  faoliyatini  ularning  bir  kishiga 
tegishli ekanligi sababli emas, balki ishtirokchilardan birining hajmi va kuch-quvvati 
tufayli  muvofiqlashtiradi.  Etakchi  markali  tovar  ishlab  chiqaruvi  ushbu  tovarning 
sotuvchilari  bilan  hamkorlik  qilish  va  ular  tomonidan  qo’llab-quvvatlanish 
imkoniyatiga ega.