Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

 
11.2. Taqsimlash kanallarining strukturasi va funksiyalari 
 
Xalqaro  bozorda  faoliyat  ko’rsatuvchi  firma  o’z  tovarlarini  yakuniy 
iste’molchiga  etkazib  berish  muammosini  kompleks  ravishda  ko’rib  chiqishi  lozim. 
11.1-rasmda  sotuvchi  va  yakuniy  xaridor  o’rtasida  uchta  asosiy  bog’lovchi  bo’g’in 
aks ettirilgan. 
 
11.1-rasm. Taqsimlash kanalni strukturasi
1
 
 
 
                                                
1
 Muallif tomonidan tuzilgan. 
Sotuvchi
Sotuv shtabi-
kvartirasida 
xalqaro marketing 
xizmati
Davlatlararo 
kanallar
Davlatdagi ichki 
kanallar
Yakuniy 
iste’molchi yoki 
xaridorlar

---

 
247 
Birinchi  bo’g’in  –  sotuvchi  tashkilotning  shtab-kvartirasi  bo’lib,  taqsimlash 
kanallari  ishini  nazorat  qiladi  va  shu  bilan  bir  paytda  o’zi  ham  kanalning  bir  qismi 
hisoblanadi. 
Ikkinchi  bo’g’in  –  davlatlararo  kanallar  tovarni  chet  el  mamlakatlari 
chegarasigacha etkazib berishni ta’minlaydi. 
Uchinchi  bo’g’in  –  davlatdagi  ichki  kanallar  tovarning  mamlakat  chegarasidan 
olib kirilgandan so’ng  yakuniy  iste’molchilarga etkazib berilishini ta’minlaydi. Turli 
mamlakatlarning  ichki  kanallari  bir-biridan  ko’p  jihatlari  bilan  farqlanadi.  Har  bir 
mamlakatga xizmat ko’rsatuvchi vositachilar turi va sonida katta farqlar mavjud. 
Taqsimot kanalni a’zolari bir qator juda muhim vazifalarni bajaradi.
1
 
1.  Tadqiqot  ishi  –  ayirboshlashni  rejalashtirish  va  engillashtirish  uchun  zarur 
bo’lgan ma’lumotlarni to’plash. 
2.  O’tkazuvni 
rag’batlantirish 
– 
tovar 
to’g’risida 
nasihatomuz 
kommunikatsiyalarni yaratish va tarqatish. 
3.  Aloqalarni o’rnatish – potensial xaridorlar bilan aloqalarni yo’lga qo’yish va 
qo’llab-quvvatlash. 
4.  Tovarni  moslashtirish  –  tovarni  xaridorlar  talabiga  mos  holga  keltirish.  Bu 
faoliyatning  ishlab  chiqarish,  navlarga  ajratish,  montaj  qilish  va  o’rash-qadoqlashga 
taalluqlidir. 
5.  Muzoqaralarni o’tkazish – narx va boshqa shartlarni kelishib olishga harakat 
qilish. 
6.  Tovar  harakatlanishini  tashkil  etish  –  tovarni  transportirovka  qilish  va 
omborlarga joylashtirish. 
7.  Moliyalashtirish–  kanalning  faoliyat  ko’rsatishi  uchun  sarflanuvchi 
xarajatlarni qoplash uchun mablag’larni topish va ulardan foydalanish. 
8.  Tavakkalchilikni  qabul  qilish  –  kanalning  faoliyat  ko’rsatishi  uchun 
javobgarlikni o’z zimmasiga olish. 
                                                
1
 
Карпова С.В. Международный маркетинг. Учебник и практикум для бакалавров. 
– М.:
Дашков 
и Ко, 2018 – 235c. 

---

 
248 
Birinchi  beshta  funksiyani  amalga  oshirish  bitimni  imzolashga,  qolgan  uchtasi 
esa  imzolangan  bitimlarni  yakunlashga  xizmat  qiladi.  Ushbu  funksiyalarning 
barchasiga quyidagi xususiyatlar xos bo’ladi: 
•  taqchil  resurslarni  yutib  yuboradi,  ko’p  hollarda  ixtisoslashuv  tufayli 
yaxshiroq bajarilishi, kanalning turli a’zolari tomonidan bajarilishi mumkin; 
•  agar  ularning  bir  qismini  ishlab  chiqaruvchi  bajaradigan  bo’lsa  uning 
xarajatlari o’sadi, demak mahsulot narxi ham yuqoriroq bo’ladi. Funksiyalarning bir  
qismi  vositachilarga  berilganda  ishlab  chiqaruvchining  xarajatlari  va  mahsulot  narxi 
pastroq  bo’ladi.  Bu  holda  vositachilar  o’z  xarajatlarini  qoplash  uchun  qo’shimcha 
to’lov joriy etadilar; 
•  kanalga xos bo’lgan funkiyalarni kim bajarishi lozimligi to’g’risidagi masala 
o’z  mohiyatiga  ko’ra  nisbiy  natijaviylik  va  samaradorlik  masalasidir.  Agar  o’z 
funksiyalarini  yanada  samarali  bajarish  imkoni  yuzaga  keladigan  bo’lsa,  kanal  mos 
ravishda qayta qurilishi mumkin. 
Bundan  ham  ko’p  darajali  kanallar  uchrab  tursada,  ularning  soni  juda  kam. 
Ishlab chiqaruvchilar nuqtai nazaridan, taqsimot kanalni qanchalik ko’p darajaga ega 
bo’lsa, uni nazorat qilish shunchalik qiyinlashadi.