Эргаш Ғозиев

ОЛТИНЧИ БОБ 
ИЛК ЎСПИРИНЛИК ЁШИНИНГ ПСИХОЛОГИК 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
Илк ўспиринлик ёши даврига 15-18 ёшлардагилар (академик лицей, 
касб-ҳунар коллежи ўқувчилари) кирадилар. Бу даврда ўқувчи жисмонан 
бақувват, ўқишни тугатгач, мустақил меҳнат қила оладиган, олий мактабда 
ўзини синаб кўрадиган имкониятга эга бўлади, маънавий жиҳатдан етукликка 
эришади. Илк ўспирин 16 ёшида мамлакат фуқароси ва 18 ёшида эса сайлаш 
ҳамда сайланиш ҳуқуқига эга бўлади. Буларнинг барчаси илк ўспиринга 
фуқаро сифатида ижтимоий жиҳатдан вояга етиши, ҳаётда ўз ўрнини 
топиши, ўз тақдирини ўзи ҳал қилиши ва етук шахс сифатида маънавий 
ўсиши учун жамики шарт-шароитларни яратади. 
 
Илк ўспириннинг шахси ижтимоий ҳаётда, академик лицей, касб-ҳунар 
коллежи жамоасида, тенгқурлари билан муносабатларда эгаллаган мутлақо 
янгича мавқеи таъсирида, ўқиш ва турмуш шароитидаги ўзгаришлар 
таъсирида таркиб топа бошлайди.
Мазкур даврнинг яна бир хусусияти − меҳнат билан таълим 
фаолиятининг бир хил аҳамият касб этишидан иборатдир. Мавжуд шарт-
шароитлар таъсири остида илк ўспириннинг ақлий ва ахлоқий жиҳатдан 
ўсишида ўзига хос ўзгаришлар, янги хислат ва фазилатлар намоён бўлади. 
Академик лицей, касб-ҳунар коллежи ўқувчилари ижтимоий ҳаётдаги 
долзарб вазифаларни ҳал қилишда фаол иштирок эта бошлайдилар. 
Ижтимоий ҳаётда фаол қатнашиш, таълим характерининг ўзгариши йигит ва 

---

172 
қизларда илмий дунёқараш, барқарор эътиқоднинг шаклланишига, юксак 
инсоний ҳис-туйғунинг вужудга келишига, билимни ўзлаштиришга ижодий 
ёндашиш кучайишига олиб келади, натижада мустақил фикрлаш 
шаклланади.
Ҳаётда ўз ўрнини топишга интилиш касб-ҳунар эгаллаш, ихтисосликни
танлаш, истиқбол режасини тузиш, келажакка жиддий муносабатда 
бўлишни келтириб чиқаради. Бироқ бу давр куч-ғайрат, шижоат, 
қаҳрамонлик кўрсатишга уриниш, жамоат, жамият ва табиат ҳодисаларига 
романтик муносабатда бўлиш билан бошқа ёш даврларидан кескин 
фарқланади. 
Айниқса, турмуш ва ўқиш фаолиятларининг янгича шарт-шароитлари 
синф (курс) жамоасидаги ўзгача вазият, илк ўспиринларнинг махсус таълим 
тизимида эгаллаган юқори мавқеи, жамоатчилик ишларида тажриба 
орттиришлари улар олдига юксак талаб ҳамда масъулиятли вазифалар қўяди. 
Бу даврда илк ўспирин янгича таълим муҳитида ташкилотчилик, раҳбарлик, 
тарбиячилик, ташвиқотчилик вазифаларини ўтай бошлайдилар. 
Илк ўспириннинг психик ривожланишини ҳаракатга келтирувчи куч 
жамоат ташкилотлари, ўқув жамоаси, таълим жараёни қўядиган талаблар 
даражасининг ошиши билан у эришган психик камолот ўртасидаги 
зиддиятдан иборатдир. Турли қарама-қаршиликлар, зиддиятлар илк 
ўспириннинг ахлоқий, ақлий, нафосат жиҳатдан тез ўсиши орқали бартараф 
қилинади.