Ер ресурсларини бошқариш” факультети Ер тузиш ва ер кадастри бакалавриатура таълим йўналиши “Ердан фойдаланиш” кафедраси

Хўжаликларда ички ер тузиш иқтисоди
Хўжаликларда ички ер тузиш лойиҳаларини иқтисодий баҳолаш кўрсаткичлари тизимини аниқлашда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур:
меҳнат жараёнини ҳудудий ташкил этишдан бошлаб, хўжалик миқёсида ижтимоий зарур маҳсулотни такрор ишлаб чиқариш жараёнигача бўлган, ернинг ташкил этилишини ўз ичига оладиган, ишлаб чиқариш жараёнининг тузилиши ва босқичларини;
ишлаб чиқариш жараёнининг ҳар хил даражаларида (босқичларида) меҳнат предмети, асосий ишлаб чиқариш воситаси ва ишларни бажариш учун кенглик асос сифатида қатнашадиган ернинг аҳамиятини;
ер тузиш лойиҳаларининг ҳар хил таркибий қисмлари ва элементлари бўйича асосланиши керак бўлган асосий масалалари таркибини.
Агар, ҳар бир қишлоқ хўжалик корхонаси ишлаб чиқариш жараёнини босқичлар, даражалар, таркибий қисмларга ажратсак, у умуман ишлаб чиқариш, ишлаб чиқариш тармоқлари ва айрим ишлаб чиқариш жараёнларидан ташкил топади.
Ишлаб чиқаришниг мақсади, умуман, хўжалик ишлаб чиқариш дастури ва кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш талаблари асосида аниқланадиган жамият учун зарур маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳисобланади.
Шунинг учун ҳам жамият учун зарур маҳсулотни ишлаб чиқариш вақти, қишлоқ хўжалик корхонасидаги қайта ишлаб чиқариш вақти (даври) билан мос келади ва ўз ичига унинг барча босқичларини (ишлаб чиқариш, тақсимлаш, алмаштириш ва истеъмол қилиш) олади.
Ишлаб чиқариш тармоқлари фаолияти натижасида тайёр маҳсулот яратилади, уни ишлаб чиқаришга сарфланган вақт эса тармоқнинг ишлаш даврига, яъни, мазкур тармоқда тайёр маҳсулотни олиш учун зарур, бир-бирлари билан боғлиқ маълум ишчи кунлар сонига мос келади.
Айрим ишлаб чиқариш жараёнларини бажариш аниқ маҳсулотни ишлаб чиқариш билан боғлиқ эмас, балки унда ишлаб чиқариш жараёни ва меҳнат жараёни бир-бирларига мос тушмайдиган қишлоқ хўжалигининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқади. Шунинг учун ҳам экиш, экинларни парвариш қилиш, ҳосилни йиғиб олиш ишлари битта майдонда амалга оширилишига ва бир технологиянинг таркибий қисмлари бўлишига қарамасдан вақти бўйича дон, пахта ва ш.ў. етиштириш даврига мос келмайди.
Ишлаб чиқаришнинг ҳар бир қисмига ўзининг ер тузилиши шакли мос келади. Умуман ишлаб чиқаришга - ишлаб чиқариш бўлинмаси ер массиви, айрим ишлаб чиқариш жараёнига ёки жараёнлар гуруҳига -дала, суғориш участкаси (1 жадвал)
1 жадвал