Энг янги тарих (1945–2010 йиллар) ЎҚув қЎлланма тошкент «yangi nashr» 2011 Масъул муҳаррир

Фаровон ҳукумат: дастлабки қадамлар ва асосий
институтларнинг ташкил этилиши
Аралаш иқтисодиёт тўлиқ шаклланиб бўлди. Бу иқтисодиёт ор-
ганик жиҳатдан турли хил иқтисодий фаолият ва мулкий шакллар 
(хусусий, жамоавий, давлат)нинг келишувидан келиб чиқди. Со-
циал-реформистик ва социал-демократик ҳукуматларнинг давлат 
тепасида турган вақтларида айрим йирик корхоналарнинг ва саноат 
тармоқларининг тўлиқ миллийлаштирилиши (масалан, кўмир, те-
мир йўл транспорти) натижасида бирмунча йирик давлат секторла-
ри юзага келди. Шундай қилиб, илғор Ғарбий Европа давлатларида 
бу сектор саноатнинг 20–25% ини ташкил этди. Аралаш иқтисодиёт 
давлатнинг планли режалаштириши ва назорати, хусусий тадбир-
корлик ташаббускорлигини ўзида жамлаб олди.
Иқтисодий соҳадаги ютуқлар фаровон ҳукуматнинг механизм-
лари ва асосий институтларининг шаклланишига имконият яратиб 
берди. Бу дастурларда кам таъминланган аҳоли қатламига ижтимо-
ий ёрдам бериш, янги ишчи ўринларини
 
яратиш, нафақа таъмино-
ти, соғлиқни сақлаш ва маорифни қўллаб-қувватлаш каби масала-
лар марказий ўринларни эгалларди. Капитал ва меҳнат ўртасидаги 
муносабатларда ҳукумат аралашуви муҳим аҳамият касб этар эди. 

---

18
Давлат органлари тадбиркорлар ва касаба уюшмалари ўртасида 
чиқадиган низоларга барҳам бериш ва ўзаро муросага келишлари-
да ҳакамлик ролини бажара бошлади. Бу саъй-ҳаракатлар натижа-
сида давлат органлари жамоавий шартномаларнинг имзоланишига 
ўз ҳиссаларини қўшар эди. Давлат соғлиқни сақлаш, маориф, илм-
фан ва бошқа соҳаларнинг ривожланишига фаол кўмак бериб келган 
эди. Шу билан, барча фуқароларга тенг имкониятлар ва ижтимоий 
кафолатлар яратиб бериш кўзда тутилган эди. Давлат сиёсати кенг 
аҳоли қатламининг турмуш даражасини жамиятда тўла таъминлан-
ган қатламлар даражасига етказишга қаратилган эди. Бу ҳолатни 
нафақа таъминоти, бепул мактаб таълими, болалар учун оилалар-
га бериладиган нафақа, ишсизлик ва меҳнатга лаёқатсизлиги учун 
тўланадиган нафақаларда кўриш мумкин эди.
Бу принципларнинг тўлиқ бажарилганлигини социализмнинг 
скандинавча ёки шведча моделини қабул қилган Дания, Норвегия ва 
Швеция давлатларида кўриш мумкин. Бу моделнинг характерли бел-
гиларига жуда қисқа вақт мобайнида юқори самарали иқтисодиётга 
эга бўлиш, барча меҳнатга лаёқатли аҳолини иш билан таъминлаш, 
қашшоқликни тугатиш, дунёда энг ривожланган ижтимоий таъми-
нот тизимини ташкил этиш, саводхонлик ва маданиятда юксак дара-
жаларга эришиш мақсадлари туради. Баъзан бу моделни “функцио-
нал социализм” деб ҳам аташарди. Чунки бу моделда демократик 
давлат ижтимоий адолатни юзага келтириш учун миллий даромадни 
қайта тақсимлаш вазифасини амалга оширди.