Eng yangi davrda Markaziy Osiyo va Diplomatiya

O'zbekistonning integratsiya tashabbuslari.O'zbekiston Markaziy Osiyodagi aholisi eng ko'p va nufuzli davlatlardan biri hisoblanadi.
2016 yilda O'zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida yangi integratsiya jarayonini boshladi. Jarayon qoʻshnichilik munosabatlari, doʻstona hamkorlik, yangi islohotlar va xalq diplomatiyasi tamoyillariga asoslangan yangicha yondashuvlarga asoslanadi. O‘zbekiston Prezidenti o‘zining tarixiy qo‘shnilari va uzoq mamlakatlar bilan ochiqlik va o‘zaro manfaatli sheriklik tushunchalariga mos keladigan yangi siyosiy yo‘nalishini boshladi. Samarqand shahrida 2018-yilda Shanxay Hamkorlik Tashkiloti soyaboni ostida yangi O‘zbekiston Xalq diplomatiyasi markazi tashkil etildi. Hududni istiqbolli rivojlantirishga yo‘naltirilgan markaz quyidagi vazifalarni bajaradi: - o‘zaro ishonch va yaxshi qo‘shnichilik, millatlararo va dinlararo totuvlikni mustahkamlash, shuningdek, o‘zaro sivilizatsiyalararo muloqotni rivojlantirishga ko‘maklashish. ShHT davlatlari bilan madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlash, shu jumladan delegatsiyalarning o'zaro tashriflarini tashkil etish; - ShHTga a'zo davlatlar fuqarolik institutlari, xususan, yoshlar va ayollar tashkilotlari o'rtasida do'stona hamkorlik muhitini saqlash; - rag'batlantirish; ShHT davlatlarining axborot kommunikatsiyalari sohasidagi hamkorligi: axborot resurslarini rivojlantirish va kengaytirish asosiy tamoyillarga rioya qilgan holda ShHTning asosiy maqsadlariga erishish maqsadida ommaviy axborot vositalarining o‘zaro hamkorligini ta’minlash. Taqdim etilgan ma'lumotlar bo'yicha hamkorlik ShHT davlatlarining madaniy-gumanitar sohadagi yutuqlari bo'yicha o'quv va tahliliy materiallarni tayyorlash va muntazam nashr etishni o'z ichiga oladi; - ShHT davlatlari va ularning xalqlarini bir-biriga yaqinlashtirish, o‘zaro ishonch va qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash maqsadida xalq diplomatiyasi vositalaridan foydalanish. Hamkorlik jarayonlari va dinamikasi Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo davlatlari munosabatlarni faollashtirish va mustahkamlash maqsadida keng qamrovli sheriklik jarayonida faol ishtirok etmoqda.Mintaqaviy hukumatlar chegaralarni ochish, yangi aviaqatnovlar yoʻlga qoʻyish, madaniy-maʼrifiy tadbirlar oʻtkazish, mintaqaviy turizmni ragʻbatlantirish va hokazolar orqali hamkorlikni kengaytirish uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Oʻzbekiston Turkmaniston, Uygʻur, Qirgʻiziston, Qozogʻiston, Tojikiston va Afgʻonistonning Oʻzbekiston oliy taʼlim dasturlariga oʻqishga kirishi Markaziy Osiyoda integratsiya jarayonini rivojlantirish uchun muhim qadamdir. O‘zbekiston mintaqada integratsiyani rivojlantirish bo‘yicha ko‘plab diplomatik amaliy tadbirlarda, jumladan Samarqandda “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va hamkorlik istiqbollari” va “Tinchlik jarayoni, xavfsizlik masalalari” kabi yirik xalqaro konferensiyalarda ishtirok etmoqda. Hamkorlik va mintaqaviy aloqa” (Afg‘onistonga bag‘ishlangan) Toshkentda. Bu loyihalar O‘zbekistonning yangi rivojlanish strategiyasini butun dunyoga tanitish va mintaqaning integratsiya jarayonlarini amalga oshirishda muhim rol o‘ynadi. Bundan tashqari, konferentsiyalar davomida mavjud mintaqaviy muammolarni hal qilishning ko'plab amaliy yechimlari taklif etildi.

Markaziy Osiyo boʻyicha xalqaro konferensiya 2017-yil noyabr oyida Oʻzbekiston Prezidenti tashabbusi bilan qadimiy oʻzbek shahri Samarqandda “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va hamkorlik istiqbollari” mavzuida xalqaro konferensiya tashkil etildi. Konferensiya natijasida mintaqa davlatlari oʻrtasidagi hamkorlik va integratsiya jarayonlarini faollashtirishda muhim amaliy muvaffaqiyatlarga erishildi .Uzoq muddatli muammolarni hal qilishga qaratilgan yirik yutuqlar qatorida O‘zbekiston, Qozog‘iston va Turkmaniston o‘rtasida imzolangan Davlat chegaralarining tutash nuqtasi to‘g‘risidagi shartnoma ham bor. Oʻzbekiston va Qirgʻiziston chegarasining 85 foizi boʻyicha ham kelishuvga erishdilar. Bundan tashqari, Tojikistonga parvozlar qayta yoʻlga qoʻyilib, davlatlar oʻrtasidagi davlat chegaralarini delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayoni yakunlandi. Konferensiyaning yana bir yutugʻi sifatida Mintaqaviy iqtisodiy forum, Hududiy hokimiyatlar (hokimlar) assotsiatsiyasi va Markaziy Osiyo ishbilarmon guruhlari tashkil etildi. Transport yoʻlaklarining rivojlanishi (yangi Turkmanobod – Farob avtomobil va temir yoʻl koʻpriklari, Oʻzbekiston – Turkmaniston – Eron – Ummon yoʻnalishlari, Oʻzbekiston – Qirgʻiziston – Xitoy temir yoʻllari qurilishi) mintaqaviy integratsiya jarayonidagi muhim yutuq boʻldi.O‘zbekiston tomonidan o’zaro aloqalar rivojlantirilishi natijasida mintaqa davlatlari o‘rtasidagi o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 20 foizdan qariyb 70 foizga o‘sdi. Mintaqaviy sheriklar o‘rtasidagi aloqalar mustahkamlanib borayotgani sari Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha madaniy-gumanitar almashuvlar, amaliy hamkorlik tobora kuchayib bormoqda. Hozirgi vaqtda regional xavfsizlik sohasidagi eng katta muammolar Afg'onistondagi beqarorlik, Orol dengizi ekologik halokati, suv resurslarining tanqisligi, terrorizm, diniy ekstremizm, transmilliy jinoyatlar va giyohvand moddalar savdosi hisoblanadi. Mintaqaviy xavfsizlik muammosini hal qilishda O‘zbekiston BMT tomonidan joriy etilgan profilaktik diplomatiya vositalaridan foydalanadi. Mamlakatimiz MDH, ShHT, EXHT, boshqa xalqaro va mintaqaviy agentliklar bilan hamkorlikni mustahkamlashga harakat qilmoqda. Biroq, qo'shni Afg'onistonda tinchlikka erishmasdan turib, Markaziy Osiyoda barqaror va barqaror rivojlanishni amalga oshirishning iloji yo'q, bu O'zbekistonning eng ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi. Toshkent qo'shni davlatni iqtisodiy qayta qurishda, jumladan, transport va energetika infratuzilmasini rivojlantirish, kadrlar tayyorlashda faol ishtirok etmoqda. BMT ekspertlarining fikricha, Markaziy Osiyo davlatlarining samarali hamkorligi yaqin 10 yilda mintaqaviy yalpi ichki mahsulot hajmini kamida ellik foizga oshirishi mumkin. Markaziy Osiyo tabiiy va inson resurslari bo'yicha ulkan imkoniyatlarga ega: u aholi yoshi (60% yoshlar) bo'yicha rasman "eng yosh" mintaqalardan biri hisoblanadi.Samarqand shahrida 2018-yilda Shanxay Hamkorlik Tashkiloti soyaboni ostida yangi O‘zbekiston Xalq diplomatiyasi markazi tashkil etildi. Hududni istiqbolli rivojlantirishga yo‘naltirilgan markaz quyidagi vazifalarni bajaradi: - o‘zaro ishonch va yaxshi qo‘shnichilik, millatlararo va dinlararo totuvlikni mustahkamlash, shuningdek, o‘zaro sivilizatsiyalararo muloqotni rivojlantirishga ko‘maklashish. ShHT davlatlari; - ShHT davlatlari bilan madaniy-gumanitar aloqalarni mustahkamlash, shu jumladan delegatsiyalarning o'zaro tashriflarini tashkil etish; - ShHTga a'zo davlatlar fuqarolik institutlari, xususan, yoshlar va ayollar tashkilotlari o'rtasida do'stona hamkorlik muhitini saqlash; - rag'batlantirish; ShHT davlatlarining axborot kommunikatsiyalari sohasidagi hamkorligi: axborot resurslarini rivojlantirish va kengaytirish asosiy tamoyillarga rioya qilgan holda ShHTning asosiy maqsadlariga erishish maqsadida ommaviy axborot vositalarining o‘zaro hamkorligini ta’minlash. Taqdim etilgan ma'lumotlar bo'yicha hamkorlik ShHT davlatlarining madaniy-gumanitar sohadagi yutuqlari bo'yicha o'quv va tahliliy materiallarni tayyorlash va muntazam nashr etishni o'z ichiga oladi; - ShHT davlatlari va ularning xalqlarini bir-biriga yaqinlashtirish, o‘zaro ishonch va qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash maqsadida xalq diplomatiyasi vositalaridan foydalanish [9]. 5. Hamkorlik jarayonlari va dinamikasi Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo davlatlari munosabatlarni faollashtirish va mustahkamlash maqsadida keng qamrovli sheriklik jarayonida faol ishtirok etmoqda. O‘zbekistonning yangi hukumati xalq diplomatiyasi tamoyillari asosida qurilgan ikki tomonlama munosabatlar dinamikasini oshirish uchun barcha sa’y-harakatlarni amalga oshirmoqda. Mintaqaviy hukumatlar chegaralarni ochish, yangi aviaqatnovlar yoʻlga qoʻyish, madaniy-maʼrifiy tadbirlar oʻtkazish, mintaqaviy turizmni ragʻbatlantirish va hokazolar orqali hamkorlikni kengaytirish uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Oʻzbekiston Turkmaniston, Uygʻur, Qirgʻiziston, Qozogʻiston, Tojikiston va Afgʻonistonning Oʻzbekiston oliy taʼlim dasturlariga oʻqishga kirishi Markaziy Osiyoda integratsiya jarayonini rivojlantirish uchun muhim qadamdir. O‘zbekiston mintaqada integratsiyani rivojlantirish bo‘yicha ko‘plab diplomatik amaliy tadbirlarda, jumladan Samarqandda “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va hamkorlik istiqbollari” va “Tinchlik jarayoni, xavfsizlik masalalari” kabi yirik xalqaro konferensiyalarda ishtirok etmoqda. Hamkorlik va mintaqaviy aloqa” (Afg‘onistonga bag‘ishlangan) Toshkentda. Bu loyihalar O‘zbekistonning yangi rivojlanish strategiyasini butun dunyoga tanitish va mintaqaning integratsiya jarayonlarini amalga oshirishda muhim rol o‘ynadi. Bundan tashqari, konferentsiyalar davomida mavjud mintaqaviy muammolarni hal qilishning ko'plab amaliy yechimlari taklif etildi. O‘zbekistonda yosh aholini ekstremistik ta’sirlardan asrash, ularni islom dinining asl gumanistik qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadida Samarqand shahrida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi va Toshkent shahrida Islom sivilizatsiyasi markazi tashkil etildi. Konferensiya yakunlari boʻyicha BMT Bosh Assambleyasi Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, xavfsizlik va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yoʻlida mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash boʻyicha maxsus rezolyutsiya qabul qildi. Rezolyutsiya konstruktiv muloqot, o‘zaro manfaatli hamkorlik va dolzarb mintaqaviy muammolarni hal qilishda izchil yondashuvni rag‘batlantiradi.Oddiy va ochiq muloqot Markaziy Osiyoda oʻzaro anglashuv, doʻstlik va integratsiya muhitini qoʻllab-quvvatlashning ishonchli yoʻlidir. Afgʻoniston boʻyicha xalqaro konferensiya Oʻzbekiston hukumati tashabbusi bilan 2018-yilning 26-mart kuni Toshkent shahrida Afgʻoniston boʻyicha “Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy aloqalar” mavzuida xalqaro konferensiya boʻlib oʻtdi. Konferensiya yakunlari boʻyicha Afgʻoniston boʻyicha Toshkent deklaratsiyasi imzolandi. Konventsiya O'zbekistonning mintaqada barqarorlikni ta'minlash va hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan tinchlik strategiyasining muhim qismidir. Qo‘shni Afg‘onistonning xavfsizligi dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda va mintaqaviy integratsiya siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Biz Afgʻoniston boʻyicha koʻplab global forumlarni (masalan, Kobul, Moskva va Istanbuldagi forumlar), ShHT va Afgʻoniston boʻyicha xalqaro aloqa guruhini, Afgʻoniston boʻyicha mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik konferensiyasini, xususan, Oʻzbekistonning 1993-yilda BMT BMT 48-sessiyasidagi nutqiniyaxshi bilamiz. Shuningdek, biz 1998-yilgi “6+2” diplomatik muzokaralarini (olti mintaqaviy qoʻshni, AQSH va Rossiya) oʻrganib chiqildi, bu muzokaralar 2008-yilda NATO qoʻshilishi bilan “6+3”ga aylandi. O‘zbekiston tinchlik jarayoni va mintaqaviy integratsiyani qo‘llab-quvvatlashda doimo faol ishtirok etadi. 2018-yilda (5+1) (Markaziy Osiyo + Afg‘oniston) formatidagi birinchi uchrashuv O‘zbekistonda bo‘lib o‘tdi. Umid qilamizki, yangi format nafaqat Markaziy Osiyoda integratsiya muvaffaqiyatiga olib keladi, balki iqtisodiy va infratuzilmaviy loyihalar orqali Afg‘oniston bilan mintaqaviy hamkorlikka ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi .2017-yil sentabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining Nyu-York shahrida boʻlib oʻtgan 72-sessiyasida Oʻzbekiston rahbari mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni taʼminlash boʻyicha oʻz strategiyasini tasdiqladi va shu yilning noyabr oyida Markaziy Osiyo boʻyicha navbatdagi xalqaro konferensiya oʻtkazildi. Samarqand shahrida boʻlib oʻtdi. Konferensiyadan koʻzlangan maqsad Markaziy Osiyo mamlakatlari, jumladan, Afgʻonistonda ham integratsiyani mustahkamlashdan iborat edi.Afgʻoniston va mintaqadagi rivojlanish istiqbollari xalqaro hamjamiyatda katta qiziqish uygʻotdi. Markaziy Osiyoning joylashuvi strategik ahamiyatga ega, chunki u Yevropa va Yaqin Sharq, Janubiy va Sharqiy Osiyoni bog‘laydi. Qolaversa, mintaqa tabiiy resurslarga boy, barqaror bozor va noyob madaniy merosga ega. Binobarin, mintaqa dunyoning yetakchi davlatlarining e'tiborini tortdi, bu esa ba'zida hatto manfaatlar to'qnashuviga ham sabab bo'lmoqda. Biroq mintaqa davlatlari barqarorlikni ta’minlash uchun birdam bo‘lib, samimiy munosabatlarni saqlab qolish muhim. Afg'onistondagi vaziyatni tartibga solishga kelsak, O'zbekistonning nufuzi o'zaro bog'liq bo'lgan uchta darajaga asoslanadi: ichki, mintaqaviy va global. Markaziy Osiyo mamlakatlari chegaralarni birlashtirishning uzoq tarixiga ega, shuning uchun mintaqaviy barqarorlik, barqaror rivojlanish va yaxshi qo‘shnichilik muvaffaqiyatli integratsiya, shuningdek, siyosiy maqsadlarga erishish va iqtisodiy farovonlik uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Afg'onistondagi vaziyatni tinch yo'l bilan hal qilish ulkan bozorga kirish imkonini beradi, Hind okeani, Fors ko'rfaziga kirish imkonini beradi va Yaqin Sharq va Yevropa bozorlari o'rtasida aloqalarni o'rnatadi. Afg‘onistonning mintaqaviy qo‘shnilari ham bu imkoniyatlardan foydalanadi. Shu bois Afg‘onistondagi xavfsizlik masalalari nafaqat ichki yoki mintaqaviy ahamiyatga ega, balki ular global miqyosda ham mavjud. Shanxay Hamkorlik Tashkiloti mintaqaviy integratsiyada hal qiluvchi rol oʻynaydi: Markaziy Osiyoning barcha davlatlari ushbu geosiyosiy hamkorlikning aʼzosi va mintaqaviy konsolidatsiya faoliyatida ishtirok etadi.
XULOSA
Markaziy Osiyo dunyoning eng muhim strategik mintaqalaridan biridir. Diplomatiya mintaqaviy integratsiyani rag‘batlantirish va Markaziy Osiyoning xalqaro maydondagi obro‘sini ta’minlash uchun zarur vositadir. Mintaqaviy davlatlarning umumiy tarixi, dini, tili, an’analari va muammolari muvaffaqiyatli integratsiya uchun asosdir. O‘zbekistonning yangi hukumati tashabbuslari tufayli Markaziy Osiyo davlatlari so‘nggi ikki yil ichida mintaqada samimiy munosabatlar va hamkorlikni mustahkamlashdan iborat bo‘lgan tashabbuslari tufayli jadal sur’atlarda integratsiyaga qadam qo‘ydi. Oʻzbekiston rahbari Shavkat Mirziyoev diplomatiya yoʻli bilan xalqlar oʻrtasidagi aloqalarni mustahkamlash va hamkorlikni ragʻbatlantirish maqsadida Markaziy Osiyoning har bir davlatiga tashrif buyurdi. O‘zbekiston o‘z chegaralarida qo‘shni davlatlar xalqlari uchun ko‘plab yangi imkoniyatlar ochmoqda, qo‘shma loyihalarni amalga oshirmoqda. Qolaversa, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar xalqlar o‘rtasida mustahkam sheriklik o‘rnatish va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash orqali Markaziy Osiyoda mustahkam munosabatlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1.Nye J.S.Soft Power:the mean to success in world politics.
2.Lebedeva M.M ‘public diplomacy in central asia’
3.Mukhiddinova N.Central asia
4.Mistry of foreign Affairs of Uzbekistan:Tashkent host hight level conference on Afghanistan.availble from:https://mfa.uz/en/press/news