Eng yangi davrda Markaziy Osiyo va Diplomatiya

Eng yangi davrda Markaziy Osiyo va Diplomatiya
Mexriddin Norov Fozil o’g’li
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti 2-bosqich talabasi
ANNOTATSIYA:Markaziy Osiyo davlatlari 1991 yildan buyon xalqaro hamjamiyat tomonidan mustaqil davlatlar sifatida tan olingan. Mintaqaning joylashuvi Sharq va Gʻarbni bogʻlovchi geostrategik “koʻprik”ga aylangani bois, dunyoning yetakchi davlatlari oʻrtasida aloqa oʻrnatishda hal qiluvchi rol oʻynaydi. mamlakatlar. Oxirgi uch yilda biz Markaziy Osiyo diplomatiyasi sohasida yangi hamkorlikni yo'lga qo'yish maqsadida istiqbolli integratsiya o'zgarganiga guvoh bo'ldik. Maqolaning maqsadi mintaqada integratsiya jarayonlarini rivojlantirish uchun diplomatiyaning ahamiyati va istiqbollarini tahlil qilishdir.
Kalit so’zlar;diplomatiya,xalqaro munosabatlar,elchi,tashqi siyosat,Birlashgan Millatlar Tashkiloti, i, Yevroosiyo, Markaziy Osiyo, millatlararo munosabatlar, do'stlik jamiyatlari.
Kirish
Hozirgi vaqtda yangi davlatlar paydo bo'lishi va shunga mos ravishda yangi global muommolar bilan xalqaro maydon ham tez o'zgarmoqda.Hozirgi kunda dunyoda 6000 ga yaqin etnik guruhlar mavjud. Yevrosiyo markazida joylashgan va 75 milliondan ortiq aholi (150 dan ortiq turli millat vakillari) istiqomat qiladigan Markaziy Osiyo mintaqasi dunyoning muhim strategik mintaqalaridan biriga aylanib bormoqda. Markaziy Osiyo mintaqasi nafaqat geosiyosiy nuqtai nazardan, balki geoiqtisodiy, geomadaniy va geotarixiy nuqtai nazardan ham hal qiluvchi ahamiyatga ega hududni egallaydi. Mintaqa Sharq va G‘arb o‘rtasidagi strategik “ko‘prik” bo‘lib, tabiiy resurslarga boy, Samarqand, Buxoro, Xiva, Kesh, Termiz, Farg‘ona vodiysi (O‘zbekiston), Ashxobod, Toshhovuz, Marv (Turkmaniston),Xo‘jand, Dushanbe (Tojikiston), Chimkent, Aqto‘be, (Qozog‘iston), O‘sh (Qirg‘iziston) Qashqar, Xo‘tan (Shinjon) kabi shaharlar Evrosiyoning markazida joylashgan va tarixan qadimgi Buyuk Ipak yo'lining bir qismi bo'lgan. Mintaqa Afgʻoniston, Pokiston, Xitoy, Rossiya, Hindiston va Eron bilan chegaradosh. Qo'shni davlatlar mintaqaning jahon bozori bilan hamkorligini rag'batlantirayotgan bo'lsa-da, manfaatlar to'qnashuvi va mintaqada gegemonlik uchun raqobat bilan Markaziy Osiyoga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Hozirgi kunda jadal globallashuv jarayoni sharoitida dunyoning barcha mamlakatlari oldidagi eng muhim vazifalardan biri tinchlik, barqarorlik va integratsiya orqali barqaror taraqqiyotni oshirishdir. Amerikalik olim Fredrik Starrning fikricha, Markaziy Osiyodagi vaziyat va mintaqaviy millatlararo jarayonlar dunyoning yetakchi davlatlari e’tiborini tortishi kafolatlangan. 1991 yil boshida Markaziy Osiyo mintaqasi o'z resurslari bo'yicha xalqaro raqobatni boshdan kechirdi va manfaatdor davlatlar o'rtasida kichik miqyosdagi keskinliklarga duch keldi . Hozirgi vaqtda millatlararo ziddiyatlar global miqyosda kengayib bormoqda, chunki dunyoning yirik davlatlari, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda resurslardan foydalanish va geostrategik nazoratni qo'lga kiritish yo'llarini izlamoqda. Markaziy Osiyo davlatlari Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT), Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi (MDH), Xitoyning “Bir makon, bir yoʻl” tashabbusi, Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyatiga va boshqalarga aʼzo. Ushbu tashkilotlarning investitsiyalar va mintaqaviy integratsiyadagi ahamiyati shubhasizdir. Rossiya Markaziy Osiyo davlatlarining asosiy filiali, Xitoy esa mintaqaning asosiy iqtisodiy hamkori hisoblanadi. Mintaqada rus tili hali ham keng tarqalgan, xitoy tili esa tobora ommalashib bormoqda. Turkmanistondan tashqari barcha Markaziy Osiyo davlatlarida Rossiyaning koʻplab universitetlarining filiallari ochilgan va Konfutsiy instituti mintaqada xitoy tili va madaniyatini targʻib qilmoqda. Markaziy Osiyodan Rossiya, Xitoy, Janubiy Koreya va Yaponiya universitetlarida tahsil olayotgan talabalar soni muttasil ortib bormoqda. Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston fuqarolari Rossiya oliy o‘quv yurtlariga Rossiya fuqarolari bilan teng sharoitda kirish huquqiga ega. Mintaqadagi JICA (Yaponiya), ITEC (Hindiston), TIKA (Turkiya), KOICA (Koreya Respublikasi) va boshqalar kabi xalqaro tashkilotlar oʻzaro hamkorlikka yoʻnaltirilgan faoliyatlarini kengaytirmoqda.