Energetika va transport tizimlari

 
(optik), spektral
 
nisbatli
 
(rangli) va t
о’liq
 
nurlanishli
 
(radiatsion) pirometrlarga
 
b
о’linadi.
3.2. Suyuqlikli termometrlar 
Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga 
о’rnatilgan 
termometr suyuqligining hajmi harorat k
о’tarilishi yoki pasayishida о’zgarishiga 
asoslangan. Suyuqlikli termometr shisha ballon, kapillar naycha va zahira 
rezervuaridan iborat. Termometrik moddaning ballon, qisman kapillar naychada 
va zaxira rezervuaridagi b
о’sh qismi inert gaz bilan tо’ldiriladi yoki vakuumda 
b
о’lishi mumkin (harorat +100 °C dan past bо’lganida). Tо’ldirilgan kapillar yoki 
shkala b
о’linmasini
ng yuqori b
о’linmasidan chiqib turgan kapillar naychaning bir 
qismi termometrning 
о’ta qizib ketishidan va buzilib qolishidan himoya qiladi. 
Rezervuar va kapillarning bir qismi tushirilib, 
о’lchanayotgan muhitning harorati 
Selsiy gradusida darajalangan kapillardagi suyuqlik sathining holatiga k
о’ra 
aniqlanadi. Konstruksiyasi jihatidan suyuqlikli termometrlar ikki turga, tayoqcha 
shaklidagi va shkalasi ichiga 
о’rnatilgan termometrlarga bо’linadi
. SHkalasi ichiga 
о’rnatilgan termometrlarda 
kapillar naychasi 
 
ingichka b
о’lib, rezervuari 
kengaytirilgan. SHkala darajalari sut rang shisha plastinka 
 
da joylashgan b
о’lib, 
kapillar bilan birgalikda rezervuarga yopishgan qobiq 
 
ichiga 
о’rnatilgan. Tayoqcha
shaklidagi termometr qalin devorli, tashqi diametri 6
—
8 mm ga teng qilib 
tayyorlangan kapillar naychadan iborat. Ularning shkalasi bevosita kapillarning 
sirtida darajalanadi. Suyuqlikli termometrlar orasida eng k
о’p tarqalgani simobli 
termometrlardir. Kimyoviy toza simob termometrik modda sifatida qator 
afzalliklarga ega: haroratlarning keng oralig‘ida suyuqlik bо’lsa
-da, u shishani 

---

h
о’llamaydi, toza holatda esa oson olinishi mumkin. Simobning kengayish 
koeffitsienti kichikligi termometriya nuqtai nazaridan uning kamchiligi 
hisoblanadi, bu esa termometrlarning kapillari ingichka qilib tayyorlanishini talab 
etadi. Simobli termometrlarning 
о’lchash chegarasi 
-35°C

+600 °C. Normal 
sharoitda simobning qaynash harorati 356,58 °C ni tashkil etishini inobatga olsak, 
yuqori haroratlarni 
о’lchash uchun mо’ljallangan termometrlarda simobning va 
kapillar naychaning ustidagi b
о’shliq joy odatda inert gaz bilan tо’ldiriladi. 
Simobdan tashqari, shishali termometrlarda termometrik modda sifatida metil va 
etil spirti, kerosin, petroley efiri, pentan kabi organik moddalar ham ishlatiladi. 
Organik termometrik suyuqliklardan iborat shisha termometrlar asosan -200 °C 
dan +200 °C gacha harorat intervalida ishlatiladi. Ammo bu suyuqliklar shishani 
h
о’llaydi va shuning uchun diametri nisbatan katta kan
alli kapillarlarni ishlatishni 
talab qiladi. Suyuqlikli shishali termometrlarning afzalliklariga 
о’lchashning yuqori 
aniqligi, soddaligi va arzonligi kiradi. Kamchiliklari shkalaning nisbatan yomon 
k
о’rinishi, kо’rsatuvni amalda uzoq masofaga uzatib bо’lma
sligi sababli ularning 
avtomatik qayd qilib b
о’lmasligi hamda sinishi tufayli termometrlarni ta’mirlab 
b
о’lmasligidir. Hozirgi vaqtda shishali termometrlarning quyidagi turlaridan 
foydalaniladi.
1. Ichiga shkala joylashtirilgan texnik simobli termometrlar.
2. Tayoqcha ichiga shkala joylashtirilgan laboratoriya simobli termometrlari.
3. Suyuqlikli tayoqchali (simobli emas) termometrlar.
4. Simobli yuqori aniqlikli va namunali termometrlar. 
5. Simobli elektr kontaktli termometrlar.
Maxsus termometrlar: tibbiyot (maksimal), meteorologik (maksimal, minimal, 
psixometrik, tuproqqa oid va h.k.) va boshqa maqsadlarga m
о’ljallangan turlari. 
Texnik termometrlarning y
о’l qо’yiladigan xa
toliklari shkalaning b
о’linmasidan 
ortmasligi lozim.