|
1.2. Kompensatsiyalash qurilmasi
TEO‘ erkin uchlarini haroratini o‘zgarishini ikkilamchi asbobning ko‘rsatishi yoki
me'yorlashtiru
vchi o‘zgartirgichning chiqish
signaliga ta'sirini avtomatik tarzda
kompensatsiyalash
uchun mo‘ljallangan. Qurilmaning asosiy sxemasi o‘zgarmas
kuchlanish (t
okning turi bo‘yicha) manbaiga ulangan to‘rt yelkali muvozanatlashgan
ko‘
prik hisoblanadi
. Ko‘prik kompensatorining soddalashtirilga
n sxemasi (a) va E(t0
,0) ning grafik bog‘liqligi.
Ko
‘prik uchta doimiy R1, R2, R3 qarshiliklardan
tashkil
topgan. To‘rtinchi Rt rezistor mis yoki platina simdan tayyorlangan bo‘lib, un
ing
qarshiligi harorat ortishi bilan oshib boradi. Ushbu rezistor doimo erkin uchlar
haroratiga ega bo‘lishi kerak,
chunki t
ermoo‘zgartirgich, masalan XA term
opara
kompensatorga TE1 va TE2 uzaytirish simlari orqali ulanadi (agar ter
moo‘zgartirgich
uzun bo‘lsa, u
kompensatsiyalash qurilmasi KQ ga bevosita ulanadi
). Ko‘prik
sxemasi faqat bitta uzatish simiga ulanad (a va b tugunlar orasi, ikkinchi a'
–
b'
tugunlar
ulagich orqali ulanadi). Kompensator va o‘lchash asbobi o‘ratsida bir xil
uzatish
simlaridan foydalaniladi. Ko‘prik sxemasining ta
'minot manbai manba bloki
(MB) hisobidan amalga oshiriladi. O'lchash asbobining quyi o
‘lchash
chegarasi 0°S
bo‘lgan
hol
uchun
kompensatorni
ng
sodda
varianti
keltirilgan.
Kompensatsiyalashning mohiyati shundan ibor
atki, ko‘prik sxemaning a va b
nuqtalari orasida son jihatdan E(t0, 0) EYuK ga teng
bo‘lgan Uab kuchlanish ishlab
chiqilishi kera
k bo‘lib, t0 > 0 bo‘lganda: Uab = E(t
0, 0), soddalashtirilgan shart
bo‘yicha qaraladigan bo‘lsa, ko‘prik t0
- 0 °S da muvozanatlashishi kerak. Ushbu
kuchlanish termopara EYuK i bilan algebraik qo‘shilishi kerak, chunki O‘A ning
kirishiga yig‘indi kuchlanis
h Ukir beriladi:
U
кир
=
E(t,t0 )
+
Ua b
=
E(t,t0 )
+
E(t0 ,0)
=
E(t,0).
Kompensatorga bo‘lgan talab aniq: Uab kuchlanish t0 o‘zgarganda o‘zgarishi
kerak,
chunki ixtiyoriy t0 da Uab = E(t0, 0) shart bajarilishi kerak.
Ko‘prikli kompensatordan
tashkil topgan sxemani tahlil qilishda termoEYuK va Uab kompenslovchi
kuchlanishni qutblanishga tekshirish muhim hisoblanadi. Bunda quyidagi ifodadan
foydalanish maqsadga muvofiqdir:U
кир
=
E(t,t0)
+
Uab Quyidagilarni esda saqlash
lozim:
to‘g‘ri ishlovchi kompensatorda ixtiyoriy t0 uchun Uab va E(t0, 0) teng
bo‘ladi;
to‘g‘ri yig‘ilgan sxemada asbobning Ukir kirish kuchlanishi ye(t, 0)ga teng bo‘lishi
t0
ning qiymati nol bo‘lganda to‘g‘rilash kiri
tish zarur emas, ya'ni Uab nol qiymatli
bo‘lishi va ko‘prik muvozanat holatida bo‘lishi
kerak. Ushbu nol qiymat
hosil bo‘lishi
uchun ifodaning surati nolga te
ng bo‘lishi, ya'ni ko‘prikning
muvozanat sharti
bajarilishi kerak:
R
1
•
R
t
=
R
3
•
R
1
•
R
2
lar o‘zgarmas bo‘lganda t0 ning ortishi bilan Rt oshib boradi va Uab ning qiymati
o
‘sib boradi. Tuzatish kiritishdagi xatolikni ko‘rib chiqamiz.
Aniq tuzatish kiritish
uchun
o‘lchash diapazonidagi ixtiyoriy t0 ning qiymati
da Uab = E(t0, t) tenglik aniq
ta'minlanishi lozim. Lekin haqiqatda ushbu shartni bajarish qiyin. Termoelektrik
termometrda
ye(t0, 0) =f(t0) bog‘liqlikning grafigi keltirilgan bo‘lib, bu bog‘liqlik
mohiyatiga ko‘ra termoparaning t0 o‘lchash diapaz
onidagi darajalash tavsifining
sohasi hiso
blanadi. Shu yerning o‘zida ifoda
bilan aniqlanuvchi Uab =f(t0)
bog‘liqlik
keltirilgan.
Egri chiziq turli shaklga ega bo‘lishi mumkin,
chunki ixtiyoriy t0 uchun
Uab
= E(t0, 0) tenglikni ta'minlab bo‘lmaydi, dem
ak haroratni kompensatsiyalash
xatoligi yuzaga keladi. t0 haroratdagi ushbu xat
olik quyidagi formula bo‘yicha
hisoblanishi mumkin:
S
=
Uab
−
E t
bu yerda S
–
ishchi uchining harorati t0 bo‘lgan termoparaning o‘zgartirish
koeffitsienti.TEO‘ ning erkin uchlari haroratiga tuzati
sh kiritish uchun kuchlanishni
o‘lchashda potensiometrdan foydalanganda uning sx
emasida mis rezistor
bo‘lmasligi kerak.
Bir nechta turdagi kompensatsiyalash qurilmalari mavjud.
Rostlagichli komplektda sovuq kavsharlangan nuqtalar qutisi SKQ, tor profilli
millivoltmetrli komplektda KT turidagi qurilma, AES da quvvatni
kompensatsiyalash qurilmasi QKQ ishlatiladi. Birlashtiruvchi qutilardan ham
foydalanish mumkin. Qutilar
o‘zlarida kovak metall silindrlar –
ichiga T
EO‘ ning
uchlari kiritiladigan (uzaytiruvchi simlar ishlatilmaydi) issiqlik ekranlarini namoyon
qiladi. Issiqlik ekranlari erkin uchlardagi haroratni ma'lum bir qiymatgacha
stabillaydi. Ekranning ichki qismiga erkin uchlarga yaqin qilib, (0,1 ...0,2) °S xatolik
bilan erkin uchlarning
haroratini o‘lchash imkonini b
eruvchi platinali qarshilik
termoo‘zgartirgichlari o‘rnatiladi. O‘zgartirgichdan signal ishlov beri
sh uchun
hisoblash qurilmasiga yuboriladi. Hozirgi vaqtgacha KS-545, KS-513M, UK82-01
rusumdagi biriktiruvchi
qutilar qo‘llaniladi.
Turli tipdagi
o‘zgartirgichlar
, masalan XKT va XAT lar uchun foydalaniladigan
kompensatorlar nimasi bilan farqlanadi?
–
degan savol tug‘iladi.
Buning uchun XK
va XA termoparlarning turli darajalash tavsiflarini baholash kerak. XK
termoparaning o‘zgartirish koeffitsie
nti XA nikiga qaraganda katta, shuning uchun
ham erkin uchlarning harorati bir
xil t0 bo‘lganda XK holatdagi
kompensatsiyalash
ko‘prigi ikkinchisiga qaraganda
ko‘proq Uab kuchlanish ishlab
chiqishi kerak. Uab
kuchlanishning o‘zgarishi (6.2)
dan kelib chiqqan holda manba kuchlanishining
o‘zgarishi hisobiga o‘zgarad
i.
Kvarsli termoo‘zgartirgichlar haroratni chastot
ali
signalga aylantirish uchun
ishlatiladi. O‘zgartirgining sezgir elementi kvars
li
rezanator hisoblanib, uning tebranish chastotasi uning harorati bilan aniqlanadi.
O‘lchanayotgan harorat t ning chastota f bilan bog‘liqligi quyidagi ko‘rinishga ega:
t
=
t0
+
k1 ( f
−
f0 )
+
k2 ( f
−
f0 )2
+
k3 ( f
−
f0 )k3 ,
bu yerda t0, f0
–
harorat va chastotaning tayanch qiymatlari; k1, k2, k3
–
o‘zgartirgichning darajalanishidan aniqlanuvchi o‘zgarmaslar.
Haroratning ishchi daipazonida chasto
ta 100 dan 1 kGs gacha bo‘lgan
chegaralarda o‘zgaradi. Haroratni chastotaga aylantirish o‘zgartirgichi 0...150 °S
harorat diapazonida ±0,1 °S xatolikka, 200 °S gach
a bo‘lgan diapazonda esa ± 0,2
°S xatolikka ega. Ushbu termoo‘zgartirgichlar bil
an issiqlik hisoblagichlarning
ayrim turlari bir komplekt tarkibida ishlashi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
