Energetik balans va uning turlari

NAZORAT SAVOLLARI: 

1. ENHATga ta’rif bering.  

2. Umumiy holda ENHAT tuzilmasi qanday pog‘onalardan tashkil topgan?  

3.  Sanoat  korxonalarida  energiya  resurslari  sarflarini  hisobga  olish  va 

nazorat qilish masalasi holatini tahlil qiling.  

 

MAVZU №12 

ENERGIYA HISOBI VA NAZORATINING AVTOMATLASHTIRILGAN 

TIZIMLARI 

Reja: 

12.1. Tijorat va texnik enhat  

12.2. Energiya iste’molini hisobga olishning maqsadlari 

---

12.3. Nazorat qilish va hisobga olish tizimlarining vazifalari 

 

12.1. Tijorat va texnik ENHAT  

Vazifasi  boʻyicha  sanoat  korxonalarining  ENHATlari  tijorat  va  texnik  asosida 

hisobga  olish  tizimlariga  boʻlinadi.  Tijorat  asosida  hisobga  olish  tizimi  deb,  iste’mol 

qilingan  elektr  energiyaga  toʻlovni  amalga  oshirish  uchun  foydalaniladigan  hamda 

energiyani  hisobga  olish  tizimiga  aytiladi  (mos  ravishda  tijorat  asosida  hisobga  olish 

tizimi uchun ishlatiladigan asboblar tijorat hisobga olish asboblari deyiladi). Texnik yoki 

nazorat  qilish  orqali  hisobga  olish  tizimi  deb,  korxona  ichida  uning  boʻlimlari  va 

obyektlarida  texnologik  jarayonlarini  nazorat  qilish  uchun  hisobga  olishga  aytiladi. 

Texnik asosidagi hisobga olish tizimi tijorat tizimining asosini tashkil etadi.  

Texnik  hisobga  olish  elektr  energiyadan  foydalanishni  joriy  boshqarish, 

rejalashtirish,  me’yorlashtirish  va  tahlil  qilish  funksiyalari  bajarilishi  uchun  axborot 

bazasini  tashkil  etadi.  Sanoat  korxonalarida  elektr  energiyani  texnik  hisobga  olishning 

olib borilishi quyidagilarga imkon beradi:  

• sexlarda elektr energiyadan noratsional foydalanishni aniqlash;  

• elektr energiyani tejash boʻyicha rag‘batlantiradigan iqtisodiy omillarni kiritish;  

• energiya resurslarini tejash va mahsulot birligiga toʻg‘ri keladigan elektr energiya 

sarfi miqdorini kamaytirish.  

Texnik hisobga olish tizimining vazifasi katta oʻlchamligi va murakkabligi bilan 

ajralib  turadi.  Hozirgi  vaqtda  texnik  hisobga  olish  tizimi  taqsimlash  va  transformator 

podstansiyalari pog‘onasida amalga oshirilmoqda. 

Ikki turdagi tijorat va texnik hisobga olish tizimi oʻziga xos xususiyatlarga ega. 

Tijorat  asosida  hisobga  olish  tizimi  konservativ  (mutaasib)  tizim  boʻlib,  u  oʻrnatilgan 

energiya ta’minoti sxemasiga ega. Bu tizim uchun yuqori aniqlikdagi hisoblash asboblari 

oʻrnatilishini  talab  qiladigan  uncha  katta  boʻlmagan  iste’mol  nuqtalarining  boʻlishi 

xarakterli,  past  va  oʻrta  pog‘ona  ENHATlari  vositalarining  oʻzi  esa  Oʻz  Standart 

agentligining  oʻlchash  vositalari  reestridan  tanlanishi  kerak.  Bundan  tashqari,  tijorat 

asosida  hisobga  olish  tizimlari  majburiy  tartibda  muhrlanadi,  bu  korxona  xodimi 

tomonidan  nazarda  tutilmagan  operativ  oʻzgartirishlarning  kiritilishi  mumkinligini 

cheklaydi.  Texnik  hisobga  olish  tizimi  aksincha,  ishlab  chiqarishga  oʻzgarayotgan 

---

talablarni  aks  ettirish  bilan  dinamik  va  doimo  rivojlanmoqda.  Texnik  hisob  asosida 

nazorat qilish tizimi Oʻz Standart oʻlchash vositalari reestriga kiritilmagan asboblardan 

foydalanishga  ruxsat  etadi,  lekin  bunda  tijorat  va  texnik  hisobga  olish  tizimlaridan 

energiya  resurslaridan  foydalanish  boʻyicha  ma’lumotlar  nobalansi  sabablarini 

aniqlashtirilishiga  bog‘liq  muammolar  vujudga  kelishi  mumkin.  Energiya  ta’minoti 

tashkilotlari  hisoblagichlarida  muhrlashning  boʻlmasligi  korxona  bosh  energetigi 

xizmatiga  energiya  resurslarini  texnik  nazorat  qilish  va  korxona  energiya  ta’minoti 

sxemasiga 

kiritilgan 

joriy 

oʻzgartirishlar, 

hisoblagichlari 

koʻrsatkichlariga 

oʻzgartirishlarni kiritish imkoniyatini beradi. Tijorat va texnik hisobga olish tizimlarining 

bu kabi oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olib, sanoat korxonalarida ENHATni qurish 

va uni ishlatish bilan iqtisodiy sarfxarajatlar narxini optimallashtirish lozim.