Endemik buqoqning kelib chiqishi shart-sharoitlari va muhitga bog'liqligi

Ichki sekretsiya bezlari faoliyatining umumiy qonuniyatlari.
Ma’lumki, organizmdagi mavjud bezlar spetsifik moddalar-sekretlar ishiab chiqaradi. Sekretlar oqish yoilari orqali gavdaning bo'shliqlariga (og'iz bo'shlig'i, me'daga, ichaklarga) yoki tashqi muhitga ajratiladi. Bunday holda tashqi sekretsiya haqida ham gap yuritishga to'g'ri keladi: Tashqi sekretsiya bezlari. So'lak, me'da, yog‘, ter bezlari — tashqi sekretsiya bezlariga kiradi.
Lekin organizmda yana shunday bezlar borki, ularning alohida chiqaruv vo'llari bo‘1 may, balki ajratgan sekretlarini to 'g ’ridan to'g'ri qonga ajratadi. Bunday bezlar ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlari deb yuritiladi va bu so'z grekcha endon - ichki. krinin ajratadi degan ma'noni beradi. Endokrin bezlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez yoki qalqonsimon bezoldi bezchalari, me’daosti bezi. jinsiy va ayrisimon bezlar kiradi. M e'daosti va jinsiy bezlar - aralash bezlar hisoblanadi, ya’ni ularning ayrim hujayralari tashqi sekretorlik funksiyasini bajarsa, ayrimlari ichki sekretorlik funksiyasini bajaradi.
Jinsiy bezlar jinsiy gormonlar ishlab chiqarish bilan birga, jinsiy hujayralarni (tuxum va spermatazoidlar) ham ishlab chiqaradi.
Me’daosti bezining hujayralarini bir qismi insulin va glyukogen gormonlarini ishlab chiqsa, qolgan qismi m e’daosti bezining hazm shiralarini ishlab chiqaradi. Odamning endokrin bezlari o'lchami jihatidan unchalik kata emas, og'irligi ham unchalik katta emas (grammning bir qismidan, bir necha grammlargacha) lekin qon tomirlari bilan juda yaxshi ta'minlangan. Qon ularga zarur bo'lgan qurilish materiallarini olib keladi va undan kimyoviy jihatdan faol sekretlarni olib ketadi.
Endokrin bezlarga juda katta tarmoqlangan asab tolalari keladi va ularning faoliyati doimiy ravishda asab tizimi bilan nazorat qilinadi. Ichki sekretsiya bezlari funksional jihatdan bir-biri bilan uzviy bog'langan va bitta bezning jarohatlanishi boshqa bir bezning faoliyatini buzilishini chaqiradi.
Endokrin bezlarning o‘z-o‘zini boshqarish jarayonida gipotalamo-gipofizar tizimning roli. Gipotalamusning ko'pgina hujayralari neyrosekretsiya xususiyatiga ega. ya'ni ularda biologic faol moddalar - nevrogormonlar hosil bo'ladi. Gipotalamusning neyrosekretor hujayralari tana va o'simtalarga egadir. Ularning sekreti-gormonlar tabiatan polipeptidlar bo'lib - sekretor gran ulalar shakl id a hosil bo'lib hujayra aksonlariga tushadi va oxirgi uchlarigacha yetib boradi va o ;sha joyda jamlanadi. Ajralib chiqishdan oldin gormonlar granulalari o ’zining zichligini yo'qotadi va pufakchalarga avlanadi.
Neyrosekretor hujayralarning o’simtalari gipotalamo-gipofizar
traktini hosil qiladi - gipofizning oyoqchalari. ya'ni ular orqali ney rogormonlar gipofizga tushadi va uning hujayralarini sekretorlik faolligini o ‘zgartiradi. Boshqa endokrin bezlar orqali gipofizning funksiyasini o'zgarishi organizmni funksiyalarini o'zgarishini chaqiradi. Buni gipofizning oldingi bo4agi gormonlari va boshqa endokrin bezlar bilan o ’zaro aloqasi orasidagi munosabati bilan tushuntiramiz. Gipofizning oldingi boiagidan qalqonsimon bez gormonlari hosil bo'lishini stimullovchi tireotrop gormon ishlab chiqiladi. Agar, hayvonlar gipofizining oldingi bo‘iagi olib tashlansa va shu bilan birga tireotrop gormonlar tushishi to'xtatilsa, gipofizni atrofivaga uchrashini chaqiradi va tireotrop gormonining taqchilligi yuzaga keladi. Qolqonsimon bezning ichki sekretorlik funksiyasini tireotrop gormoni bilan stimullanuvishidanamoyon boiuvchi gipofiz bilan qalqonsimon bezlar orasidagi to‘g'ridan to'g'ri bog'liqlik shunday yo'l bilan bajariladi. Ikkinchi tomondan qolqonsimon bezi gormonlarining me'yoridan ortiq darajada ko'payib ketishi, gipofizning tireotrop gormonining hosil bo'lishini tormozlaydi, bu holat tufayli qalqonsimon bez bilan gipofizning treotrop gormonining sekretsivasi orasidagi qayta manfiy bog'lanish yuzaga keladi. Shunga o'xshash o'zaro bog'lanishlar gipofizning oldingi qismi dan ajraladigan adrenokortikotrop gormon bilan buyrak usti bezining sekretsivasi orasida hamda gipofizning gonadotrop (jinsiy bezlarni stimullovchi) gormoni bilan jinsiy bezlarni endokrin sekretsivasi orasida ham kuzatiladi. Mana shu yo'l bilan ichki sekretsiya bezlari faoliyatining o'z-o'zidan boshqarilishi bajariladi: ichki va tashqi muhit omillari ta’siri ostida bezlarning funksiyasini ortishi gormonalli muvozanatning normallashuviga olib keluvchi manfiy qaytar bog'lanish kuchini oshishini ta'minlaydi.
Miyaning gipotalamik qismini markaziy asab tizimining boshqa bo'limlari bilan bog'langanligi sababli, ichki muhitga tushavotgan tashqi muhitlarning barcha nerv impulslari kollektorlar bo'lib hisoblanadi. Bu impulslar ta'siri ostida gipotalamusning neyrosekretor hujayralarining funksional holati o'zgaradi va undan keyin esa gipofizning va u bilan bog'langan boshqa endokrin bezlarning ham funksional holati o'zgaradi.