Энциклопедия 9-том

Hazrat sohibqiron ikkinchi qatla Xorazmg’a borg’oni 
Ul mahaldakim, Kayxusrav Xuttaloniyni tuttilar, Muhamadbek aning 
o’g’li erdi va Xizr Yasuriyning o’g’li Is’haq va Mahmudshoh Buxoriy 
uchalasi qochib, Xorazmg’a bordilar. Yusuf So’fiyg’a anda borg’onda 
dedilarkim: «Temurbekning so’ziga e’tiqod qilmag’aysen» va ancha 
so’zladilarkim, aning ko’nglini hazrat sohibqiron do’stlug’idin chiqardilar. 
Va alarning so’ziga kirib, muxolifat qilaboshladi va ahdu shartni buzub, kelib 
Kotni harob qildi va andag’i kishilarni bir-bir qildi. Ammo ro’zgor taajjub tili 
bila qulog’ig’a aytur erdi: «Mundoq qilmakim, bu ishdin pushaymoi 
bo’lg’ungdur»
17
. 
Movarounnahr mo’g’ullardan ozod qilinib, bu qadimiy diyorda 
mustaqil davlat barpo ztilgan bo’lsada, mamlakatda xali barkdror tinchlik 
o’rnatilgan emas edi. Bir tomondan, ayrim viloyat amirlari Amir Temur 
hokimiyatini tan olishdan bosh tortib turgan bo’lsalar, ikkinchi tomondan, 
mamlakatning shar kiy va shimoliy hududlari notinch edi. Mutuliston bilan 
Ok, Urda Sharqiy Far Bona, Utror, Yassi (Turkiston) va Sayram shaharlariga 
xavf solib, bu hududlarga tez-tez xujum qilar va axrlini talon-toroj k;ilardi. 
Shuning uchun ham Amir Temur dastlabki yillarda mamlakat sarxadlarida 
xavfeizlikni ta’minlashga katta ahamiyat berdi, isyonchi amirlarga qarshi 
shafqatsiz ko’rash olib bordi. 1370 yilning ko’zi va 1371 yil bahorida Zinda 
Chashmga zarba berilib, Shiburg’on viloyati bo’ysundirildi. Balx va 
Toshkent viloyatlari ham Amir Temur hokimiyatini tan oladilar. 
Bu orada Amir Temur Mutuliston hokimi Qamaruddin bilan 
to’qnashadi. Chunki bu davrda uning Movarounnahrga bo’lgan talonchilik 
xurujlari kuchayib ketgandi. 1370—1371 yillarda u Toshkent va Andijon 
ustiga bir necha bor bosqinlar qilib, kaytadi. 1376 yilda esa Qamaruddin 
hatto Farrona vodiysining talaygina qismini bosib oladi. Mamlakatning 
17
―Zafarnoma‖. 157-bet. 

---

34 
shimoli-sharqiy hududlariga nisbatan muttasil bo’lib turgan taxdidni bartaraf 
qilish uchun Amir Temur Qamaruddinga zarba berishga kirishadi. Yigirma 
yil (1371—1390) mobaynida Sohibqiron Mo’g’ulistonga yetti marta yurish 
qilib, Qamaruddin va Anqatura ustidan g’alaba qozonadi. Shu zaylda Amir 
Temur Movarounnahr va Xorazmda xukm surgan tarqoqlik, o’zaro nizo va 
Mo’g’uliston tomonidan bo’lib turgan tazyikxa chek qo’yadi. Bu haqda 
―Zafarnoma‖da quyidagicha ma’lumot berilgan: