Энциклопедия 9-том

Hazrat sohibqiron To’qtamishxon bila urushqoni 
Rajab oyining o’n beshida, dushanba kuni, torix yetti yuz to’qson 
uchda, qo’y yilida (18.06.1391)/ Qunduzcha mavze’ida To’qtamishxong’a 
yetib, cherikini orosta qilib, dushman sori mutavajjih bo’ldi. Ammo hazrat 
o’zi yurub, cherikni yetti qo’l tartib ettikim, hech podshoh andoq qilmaydur 

---

32 
erdi va eshitmaydur erdi. Va bu yetti adadida xosiyat ko’b turur va ko’b sir 
anda bor erdikim, andin sab’ul-masanining voqiflari andin xabardor erdilar
16
. 
Bir qo’l Sulton Mahmudxon bo’ldi. Barcha bahodurlar bilakim: bari
jangjo’y va bari nomdor. Va amir Sulaymonshohni boshlamish etti. Va ulug’ 
qo’l tartib etib, shahzoda Muhammad Sultong’a topshurdi va ikki yonida 
bahodurlarni turg’uzdi. 
Amir Temur saltanati bilan Oltin O’rda xonligi oralig’ida bu davrga 
kelib mustaqil bo’lib olgan Xorazm yerlarida Qo’ng’irot so’filarining davlati 
qaror topgan edi. Qadimdan iqtisodiy va madaniy jihatdan Movarounnahr 
bilan bevosita bog’liq bo’lgan Xorazm mo’ng’ullar davrida ikki qismga 
ajralib, markazi Urganch shahri bo’lgan Shimoliy Xorazm Oltin O’rdaga, 
markazi Kat qal’asi bo’lgan Janubiy Xorazm esa Chig’atoy ulusiga 
bo’yso’ngan. XIV asrning 60-yillari oxirida Oltin O’rdada yuz bergan 
g’alayonlar vaqtida Qo’ng’irot so’filari Shimoliy Xorazmda yangi sulolaning 
mustaqil hukmronligini tiklab oladilar. So’ngra Kat va Xiva shaharlarini fath 
etib, Shimoliy Xorazm bilan Janubiy Xorazm yerlarini birlashtiradilar. Amir 
Temur esa butun Xorazmni Chig’atoy ulusining ajralmas qismi deb hisoblar 
edi. Shuning uchun u Xorazmni o’z davlatiga qo’shib olish siyosatini tutdi. 
1372-yilda Amir Temur Xorazmga yurish qilib, uni egallaydi. Biroq tarixiy 
voqealarning taqozosi bilan Amir Temur Xorazmga besh marta harbiy yurish 
qildi. Xorazm 1388 yilda o’zil-kesil Temur davlatiga qo’shildi. 
Shunday qilib, Amir Temur Movarounnahr va Xorazmda tarqoqlikga 
va o’zaro nizolarga zarba berib, Sirdaryo vohasidan to Orol dengizigacha 
bo’lgan yerlarda yashovchi xalqlarni yagona davlat tasarrufida birlashtiradi. 
Sohibqiron Amir Temur Xorazmga jami 5 marta yurish qilib, 1395 yilda 
Xorazmni o’z davlatiga qo’shib oldi. Bu haqda ―Zafarnoma‖da quyidagicha 
ma’lumot berilgan:
16
Sharofiddin Ali Yazdiy ―Zafarnoma‖. T., ―Sharq‖, 1997, 146-bet. 

---

33