|
§. Predmetlarning yig'indisini taqqoslash Narsalarning yig'indisini
taqqoslash.
Bolalar dastlab narsalarning ikki guruhini taqqoslash asosida miqdoriy nisbatlar: tengliktengsizlik bilan tanishtiriladi.
Kichkintoylar ^iqqati bir guruhdagi narsalarni boshqa guruhdagi narsalarni, taqqoslanayotgan guruhlarning qaysi birida narsalar ko'p va qaysisida kamligini yoki har ikkala guruhda ham bab baravarligini aniqlashga qaratiladi.
Narsalarning ikki yig'indisini taqqoslash bolalarning ,,qancha bo'lsa, shuncha", ,,bab-baravar", ,,ortiq", ,,kam" iboralarining ma'nosini anglab olishlariga yordam beradi.
Awal ularga amaliy taqqoslashning eng oddiy usuli-narsalaim namunaviy rasmlari ustiga qo'yish usuli o'rgatiladi. Bunday rasmdagi tasvir kichkintoylarga tasvirning har bir elementini ajrata olishni ya uning chegaralarini ko'ra bilishni o'rgatishga yordam beradi.
Bolalarni mashq qildirish uchun narsalarning rasmlari birbiridan baravar uzoqlikda qator qilib terib qo'yilgan ko'rgazmalardan foydalaniladi. Bolalarning to'plamlardagi narsalar sonini idrok etib, tajribalarini oshirib borishlari muhim ahamiyatga ega, shuning uchun ko'rgazmalarda 3 tadan 5 tagacha narsa tasvirlangan bo'lishi Iferak. Bu mashg'ulotlarda har bir bola ikkita ko'rgazma bilan ishlaydi. ii.har qaysi ko'rgazmaga o'yinchoqlarning 2 turini navbatma- navbatjoylashtiradi. Kichkintoylarga o'yinchoqlar qutichada (yoki likobchada) beriladi. Bu o'yinchoqlar bolaga kerak bo'lganidan ortiq bo'lishi kerak. Masalan, agar ko'rgazmada 4 ta qo'ziqorin chaning rasmi bo'lsa, qutichaga kamida 6-7 dona qo'ziqorin solib beriladi. Bolalar kartochkada nechta rasm chizilgan bo'lsa, ularning ustiga shuncha narsa qo'shishni o'rganishlari kerak.
Pedagog (tarbiyachi) mashg'ulotning birinchi qismida yig'ma tasmalarga asosiy e'tibor bolalarning ustma-ust qo'yish usulini bilib olishlariga qaratiladi. Bolaga o'yinchoq yoki rasmlarni qanday qo'yganligini aytib berishini taklif qilish foydalidir.
Ikkinchi mashg'ulotda bolalar og'zaki ko'rsatma bo'yicha ish qiladilar.Awal ularga birinchi mashg'ulotda ishlatgan o'yinchoqlari ning biror turidan
foydalanish so'ngra esa bu o'yinchoqlarni boshqalari bilan almashtirish tavsiya etiladi.
Tasmalarni ustiga qo'yish usuli bolalarga 2-3 mashg'ulot davomida o'rgatiladi. Shundan so'ng bolalarga tasmalarni ustiga qo'yish usuli yordamida bir to'plam elementlari bilan boshqa bir to'plam elementlarini taqqoslash o'rgatila boshlanadi.
Mashg'ulotlarda ko'rgazmalar didaktik material vazifasini bajaradi. Tasmalarning birida bir-biridan bir xil uzoqlikda joylashgan predmetlar yoki geometrik figuralar (3-5 dona)dan foydalaniladi. Predmetlar (archalar, qo'ziqorinchalar, ko'rgazmalar va hokazolar) ning tekislikdagi rangli tasviridan, hajmli kichkina o'yinchoqlardan va geometrik figuralar (dokalar, kvadratlar, uchburchaklar)ning modellaridan tarqatma
Ba'zi kichkintoylar ko'rgazmalardagi rasmlarning qanday joylashganligini bilishga qiynaladilar. Ular rasmlar o'rtasidagi oraliqni go,'yo ko'rmaydilar. Bunday bolalarga ko'rgazmalarni katakchalarga berish maqsadga muvofiqdir. Shunda predmetning har bir rasmi alohida katakcha ichida joylashgan bo'ladi, uning ostida esa rasmsiz katak bo'ladi. Yuqori doskadagi har bir rasmdan pastki kaga ko'rsatkich o'tkazilgan ko'rgazmalarni ham berish mumkin. Ko'rsatkichlar kichkintoylarning predmetlarni ko'rgazmalardagi rasmlar bilan taqqoslashlariga yordam beradi.
Bolalar ustiga qo'yish usulidan foydalanganlarida, ular predmetlarning rasmlarini faqat bir-biridan farq qiladilar va ustini bekitadilar. Endi topshiriq murakkablashadi: predmetlarni rasmlar ostiga aniq qo'yish, ular o'rtasidagi oraliqni (ya'ni, ularning fazoviy joylashuvini) qat'iy hisobga olish kerak.
Bolalarni yoniga qo'yish usuli bilan tanishtirishdan oldin ularga o'yinchoqlar (rasmlar)ni ko'rgazmalardagi rasmlar ustiga qo'yish taklif qilinadi. Bunday qilish ish-harakatning yangi usulini ilgaii o'zlashtirilgan usul bilan bog'lash imkonini beradi.
Pedagog (tarbiyachi) bolalarning rasmlar qancha bo'lsa, ularning ustiga shuncha predmet qo'yganliklarini aniqlagach, yangi usulni namoyish qiladi. U narsalar rasmlarini birin-ketin olib, pastki doska ustiga joylashtiradi va bolalar e'tiborini har bir predmetning yuqori doskadagi narsa rasmi ustiga aniq qo'yilishiga jalb etadi. (,,Sariq qo'ziqorinchani qizil qo'ziqorincha ostiga, yana. bir qo'ziqorinchani boshqasining ostiga, bittasining tagiga boshqasini qo'yaman...", ular orasida bir xil uzoqlikdagi masofa darcha qoladi.)
Oxirida pastki doskada qancha narsa bo'lsa, yuqori doskada ham shuncha narsa borligi aniqlanadi. Pedagog (tarbiyachi) bu narsalarni bir-biriga taqqoslash jarayonini namoyish qilayotgandek bo'lib, yuqori va pastki doskadagi narsalarni riavbatma-navbat ko'rsatib, narsa qatorlari ustidan qo'lini yurgizib chiqadi.
Ko'rsatishni takrorlao, kichkintoylarga narsalarni o'ng qo'l bilan olish va ularni chapdan o'ngga qarab birini ikkinchisi ostiga aniq qo'yib chiqish kerakligi eslatib o'tiladi. Bolalar yuqori doskadagi narsalarni pastki doskaga qayta terib chiqqanlaridan so'ng, ularga yuqori doskada qancha narsa bo'lsa, pastki doskaga ham
shuncha narsa (ammo endi boshqa narsalar) qo'yish topshirig'I beriladi. Keyin
yuqori doskada qancha narsa bo'lsa, pastki doskada ham shuncha narsa bor- yo'qligini tekshirib ko'rish taklif qilinadi. mining uchun narsalarni rasmlar ustiga qo'yish kerak. Pedagog (tarbiyachi) bolalarni kimki xato qilsa, unda ortiqcha narsa qoladi uni hech qayerga qo'yib bo'lmaydi, deb ogohlantiradi. Shunday
b, ustiga qo'yish va yonma-yon vujudga keladi.
Matematik tushunchalarni rivojlantirishda to'g'ri ko'nikmalar hosil qilishga katta e'tibor berish davom etadi. Pedagog (tarbiyachi] bolalarning narsalarni qanday yonma-yon qo'yayotganlarir kuzatib boradi va ularning xatolarini ko'rsatish bilan birga, bi xatolarning sababini tushuntirib ham beradi. Ustiga qo'yish usuli o'rgatilayotgan vaqtdagidek ish davomida bolalarga o'z harakatlarir tushuntirib berishlari taklif qilinadi: ,,Sen nima qilyapsan? Doirachalarni qanday yonma-yon qo'yyapsan?" va hokazolar. Topshiriqr , baj'arib bo'lganJaridan keyin ulardan nima ish qilganliklari va qanday qilganliklari, nechta narsani yonma-yon qo'yganliklari haqidg gapirib berishlari so'raladi: ,,Menda qancha o'yinchoq bo'lsa, shuncha qo'ziqorinchani qp'y^na., Men har bir o'yinchoq tagi qo'ziqorincha qo'ydim
Harakatni tushuntirish bilan birga olib borish va uning natijasinii bayon qilish — bolalarning ham harakat usulini, ham shu harakat] yordamida o'rnatiladigan miqdoriy nisbatlajrni anglab olishlarining
Do'stlaringiz bilan baham: |
