Elmuradov B. E. Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari

2.4. Texnik tizimlarda boshqarish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo’llash 
 
Avtomatlashtirilgan axborot tizimi ishlashi jarayonida bo’linma raxbari 
operativ axborotdan foydalanib (moddiy, moliyaviy va kadr) resurslarni 
rejalashtirish va moslashtirish, boshqaruv qarorlarini natijalarini hisoblash va 
baholash, resurslarning belgilangan tadbirlarining bajarilish jarayonini operativ 
boshqarilishiga moslab olishi mumkin va hokazo. Boshqaruv axborot tizimlari 
quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: 
-
axborotni operativ yig’ish, saqlash, uzatish va qayta ishlash hisobiga qabul 
qiladigan qarorlarning asoslanganlik darajasini oshirishga: 
-
bo’linmani boshqarishda qarorlarning tezda o’z vaqtida qabul qilinishini 
ta’minlashga: 
-
boshqaruv samaradorligini oshishiga erishishda yagona ma’lumot fondidan 
barcha toifadagi raxbarlarni o’z vaqtida kerakli axborot bilan ta’minlashga 
erishish: 
-
boshqaruvning turli tarkibiy tuzilmalari va darajalarida qabul qilinadigan 
qarorlarni muvofiqlashtirish: 
-
ishning joriy holati bo’yicha boshqaruv xodimining axborotga egaligi hisobiga 
ish unumdorligini oshishini ta’minlash, talafotlarni qisqartirish va hokazo. 
Avtomatlashtirilgan axborot tizimidan asosiy maqsad - joriy axborotlarni 
qayta ishlash hisobiga yangi ko’rinishdagi axborot olish, uning asosida optimal 
boshqaruv qarori ishlab chiqishdir. Boshqaruv aparat faoliyatini axborot bilan 
ta’minlashning yangi shakl ko’rinishlarini joriy etilishida zamonaviy texnik 
vositalardan foydalanshi, axborotni integratsyalashni dolzarbligi va bir-birini inkor 
etmasligini ta’minlash hisobiga erishiladi. 
Axborot texnologiyasi qayta ishlanadigan ma’lumotlar hajmining oshgani 
bilan uni qayta ishlash muddatlari sezilarli darajada kamayadi. Boshqaruvda AT 
axborot resurslaridan foydalanish jarayonining asosiy tashkil etuvchisidir. Axborot 
texnologiyasi - avtomatlashtirilgan axborot tizimlari uchun asosiy muhit bo’lib 
uning tashkil etuvchilari ma’lumotlarni o’zgartirish vositalari va usullaridir. 

---

38 
Axborot texnologiyasida sodir bo’ladigan jarayon, axborot tizimida aylanadigan 
axborotni aniq belgilangan qoidalar asosida bajariladigan operatsiyalar tashkil etib, 
ko’pgina faktorlarga bog’liq bo’lib, ular quyidagi klassifikatsion belgilar asosida 
sistemalashtiriladi: 
-
texnologik jarayonni markazlashtirish darajasi: 
-
soha predmetini turi: 
-
boshqaruv vazifalarini qamrab olish darajasi: 
-
qo’llanadigan texnologik operatsiyalar toifasi: 
-
foydalanuvchi interfeysining turi. 
Texnologik jarayonni markazlashtirish darajasiga qarab boshqaruv 
tizimlarida AT markazlashtirilgan, markazlashtirilmagan va aralash texnologiya 
turlariga bo’linadi. 
Markazlashtirilgan texnologiya shu bilan xarakterlanadiki, axborotni qayta 
ishlash va asosiy funktsional masalalarni yechish. 
AT qayta ishlash markazida - Respublika axborot markazida amalga oshiriladi. 
Markazlashtirilmagan texnologiyada ya’ni ma’lum vazifani hal qilish xodim ish 
joyiga o’rnatilgan hisoblash texnika vositalarini lokal qo’llash orqali amalga 
oshiriladi.
Markazlashtirilmagan texnologiyalar avtomatlashtirilgan, markazlashtirilgan 
ma’lumotlar bankiga ega emas. Lekin foydalanuvchilarning o’zaro axborot 
almashinuvi axborot kommunikatsiya vositalari bilan ta’minlangan. 
Komunikatsiyalashtirilgan texnologiyada joylardagi axborot bazalaridan 
birgalikda foydalangan holda funksional vazifalarni yechish jarayonini 
integratsiyalashadi va barcha axborot tizimining avtomatlashtirilgan ma’lumotlar 
bankida jamlanadi. 
Boshqaruv vazifalarni avtomatlashtirilgan axborot texnologiya bilan qamrab 
olish darajasiga qarab hisoblash texnika vositalaridan foydalangan holda axborotni 
avtomatlashtirilgan qayta ishlashga,boshqaruv funksiyalarini avtomatlashtirishga, 
qarorlarni qabul qilishni qo’llab-qo’vvatlovchi axborot texnologiyasiga, ularda 
iqtisodiy-matematik metodlar, modellar va maxsus amaliy dasturlar paketi 

---

39 
yordamida tahliliy ishlar va bashoratlarni shakllantirishni, o’rganilayotgan 
jarayonlar bo’yicha asoslangan baholar va xulosalarni berishda foydalaniladi. 
AT da ishlatiladigan texnologik operatsiyalar toifasi yechiladigan amaliy 
harakterdagi vazifalar va mavjud amaliy dasturiy ta’minotiga qarab, matn va grafik 
muharrirlariga, jadvalli protsessorlar, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, 
multimediya tizimlari, gipermatnli tizimlar va shu kabilarga bo’linadi. 
Bo’linmalarda 
foydalaniladigan 
avtomatlashtirilgan 
axborot 
texnologiyalarini foydalanuvchi interfeysining turi, axborot-hisoblash va dasturiy 
resurslarga ruxsatiga qarab bo’linadi. Paketli axborot texnologiya foydalanuvchini 
ma’lumotlarni qayta ishlash jarayoniga aralashishiga imkon bermaydi. Lekin 
dialogli 
texnologiya 
interaktiv 
rejimda 
hisoblash 
vositalariga 
ta’sir 
o’tkazib,boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun axborotni operativ olish 
imkoniyatini yaratadi. Tarmoq avtomatlashtirilgan axborot texnologiya interfeysi, 
foydalanuvchiga telekommunikatsiya vositalarini qo’llagan holda hududiy axborot 
hisoblash resurslaridan foydalanish imkoniyatini beradi.