Elementar azot ishlab chiqarish texnologiyasi

3.1-rasm. Drossellash ventili:

1- yuqori bosimli gaz quvuri; 2 - past bosimli gaz quvuri; 3 - konussimon drossel ignasi; 4 - drossel ignasini boshqaruvchi ventil; 5 — drossel ignasi uchun konussimon soplo.
ligida, ya’ni S=const sharoitida, tashqi ish bajarish bilan to'satdan adiabatik (ya’ni, sistema tashqi muhit bilan issiqlik almashmaydi) kengayishi natijasida temperaturaning o‘zgarishiga aytiladi. Gazni adiabatik (dQ=0) izoentrop kengayishi natijasida temperatura o‘zgarishining differensial effekti quyidagicha ifodalanishi mumkin:

_{ s} (3.21)

Gazlarning izoentrop kengayishi tuzilishi jihatdan ancha murakkab bo'lgan detander deb ataladigan porshenli mashinalarda yoki turbomashinalarda amalga oshiriladi. Havoning kengayishi amalga oshirilayotgan detanderning ishi havoning detanderga kirish va chiqishdagi entalpiyalari ayirmasiga tengdir:
_{ }, kj/kg (3.22)
Entropiya o'zgarmagan taqdirda (ya’ni, dS = 0) gazning oxirgi temperaturasi quyidagi tenglama orqali hisoblanishi mumkin:
_{ } (3.23)

bu yerda: T₁, T₂ — gazni kengaymasdan va kengaygandan keyingi temperaturalari К o'lchamida;

R₁, R₂ - gazni boshlang'ich va oxirgi bosimlari MPa o'lchamida;

Gaz bosimining ortishi va temperaturaning pasayishi bilan b_s ning miqdori kamaya boradi va drossellanish differensial effekti b₁ ga yaqinlashadi. Ammo b_s ning qiymati, b₁ dan farqli o'laroq, doimo musbat bo'ladi.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, murakkab va qimmatbaho detan-der tomonidan hosil qilinadigan sovuqlik effekti oddiy drossellash natijasida olinayotgan sovuqlik effektidan bir necha barobar ko‘p. Xuddi shu tufayli, siqilgan gazlarni izoentrop (S = const) kengayishi uning izo-entalp (I = const) kengayishiga qaraganda anchagina samaraliroqdir.

Unumdolligi nisbatan kichik bo‘lgan havoni ajratish qurilmala-rida porshenli detanderlar, yirik unumdorlikka ega bo‘lgan havo ajratish qurilmalarida esa turbodetanderlar ishlatiladi.

Ammo, past tetnperaturalarda detanderlarni, ayniqsa, porshenli detanderlami ekspluatatsiya qilish, ayrim murakkabliklarga olib kela-di. Shuning uchun bog‘langan azot korxonalarida chuqur sovuqlik olish uchun siqilgan gazlarni izoentrop kengayishi amalga oshadi-gan agregatlar bilan birga gazlarni izoentalp kengayishini amalga oshiruvchi oddiy drossel effektli agregatlar ham qo‘llanadi.