Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi

Pauli prinsipi.

Bu prinsp 1925 yilda Pauli tomonidan ochildi. "Bir atomda to’rtala kvant sonlari bir-biriga teng bo’lgan ikkita elektron bo’la olmaydi". Boshqacha so’z bilan aytilganda n, c,m_c,m_skvant sonlari bilan faqat bitta elektron Har akterlanadi. Atomdagi boshqa har qanday elektron uchun hech bo’lmaganda kvant sonlarining bittasi boshqa qiymatga ega bo’lishi kerak degan xulosa kelib chiqadi. Pauli
prinsipidan, bitta orbitalda spin kvant soni m_s=+ ¹ yoki m_s=- ¹ qiymatga ega
2 2
bo’lgan faqat 2 ta elektron bo’lishi mumkin degan xulosa kelib chiqadi.
Demak, s- holatida 1 ta orbital bo’lib, unda faqat 2 ta elektron bo’ladi, r- holatda 3 ta orbital bo’lib, unda 6 ta elektron, d 1- holatda 5 ta orbital bo’lib, unda
10 ta elektron, f holatda 7 ta orbital bo’lib, unda 14 ta elektron bo’ladi. Pog`onachalarda bo’lishi mumkin bo’lgan elektronlar sonini n=2(2c+1) formulasi bilan ham topish mumkin. Bu yerda n- berilgan pog`onachada bo’lishi mumkin bo’lgan elektronlar so-ni, 1-orbital kvant soni. Bu formulaga pog`onachalarning elektronga bo’lgan maksimal sig`imi deyiladi.
Masalan, s pog`onachada, c=0, n=2(2 ٠ 0+1)=2٠ 1" 2 ta (s<sup>2</sup>) r pog`onachada, c=1, n=2(2٠1+1)=2٠3=6 ta (r⁶)
d pog`onachada, c=2, n=2(2٠ 2+1) = 2٠5=10 ta (d<sup>10</sup>)
f pog`onachada, c= 3, n=2(2٠ 3+1)=2٠ 7= 14 ta (f¹⁴) elektron bo’ladi.
Elektron qavatdagi orbitallar soni E_{o. c} =n² ga teng bo’lganligi har bir elektron qavatda maksimum bo’lishi mumkin bo’lgan elektronlar sonini N=2n² formulasi bilan topish mumkin. Bu yerda N- berilgan elektron qavatdagi maksimum bo’lishi mumkin bo’lgan elektronlar soni, n bosh kvant soni.
Bu tenglamaga energetik qavatlarning elektronga bo’lgan maksimal sig`imi deyiladi.
Masalan: 1 chi energetik qavat K, bu qavat uchun bosh kvant son n=1 ga teng bo’lsa, N=2٠1=2٠1=2 ta
2 chi energetik qavat L, bu uchun n=2, N=2٠2²=2٠4=8 ta, 3chi energetik qavat M, bu uchun n=3, N=2٠3²=2٠9=18 ta

4. 
   chi energetyk qavatN, bu uchun n=4, N=2٠4² =2٠16=32 ta
   
5. 
   chi energetik qavat 0, bu uchun n=5, N=2٠5²=2٠25=50 ta elektronlar joylashadi va xokazo.
   

Elektron qavatlarning sig`imi, qavat yadrodan uzoqlashgan sari ortib boradi.