7
1-BOB.
O‘ZGARMAS TOK CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARINI
HISOBLASH
1.1
. Asosiy ma’lumotlar
1. Elektr zanjirlar
asosan
elektr energiya manbalaridan
va
iste’molchi
(yuklama) lardan
tashkil topadi. Elektr energiya iste‟molchisi (rezistor) zanjir
qarshiligi bilan xarakterlanib, o„zgarmas tokda
R
harfi bilan belgilanadi.
2. Elektr energiya manbayi tashqi xarakteristika
)
(
I
f
U
bilan ifodalanib,
ikkita ekvivalent sxema yordamida tasvirlanishi mumkin: EYK manbayi va unga
ketma-ket ulangan uning ichki qarshiligi (1.1- rasm,
a
)
hamda tok manbayi va
unga parallel ulangan uning ichki qarshiligi (1.1- rasm,
b
).
1.1- rasm,
d
sxemadagi EYK kattaligi son jihatdan manbaning salt
ishlashidagi (yuklama ajratilgandagi)
s.ish
U
kuchlanishiga teng.
1.1- rasm,
d
sxemadagi tok kattaligi son jihatdan manbaning qisqa
tutashgandagi
q.t.
I
tokiga tengdir.
a
)
b
)
d)
1.1- rasm.
3. EYK manbayi sxemasidan tok manbayi sxemasiga va aksincha ekvivalent
o‘zgartirishlar
quyidagi formulalar yordamida bajariladi:
I
r
E
r
E
I
r
ich
ich
;
.
8
4. Elektr zanjirlarni hisoblashda ideallashgan EYK va tok manbalaridan
foydalaniladi. Ideal EYK manbayining ichki qarshiligi
0
ich
r
,
ideal tok
manbayida esa ichki qarshilik
ich
r
. EYK manbayining qismalaridagi
kuchlanish manbadan o„tayotgan tokka bog„liq emas. Tok manbayidan o„tadigan
tok uning qismalaridagi kuchlanishga bog„liq emas.
5. Om qonuni yozilishining uchta shakli mavjud:
1)
R
E
I
,
bunda,
E
– EYK manbalarining algebraik yig„indisi: agar EYK yo„nalishi
tanlab olingan tok yo„nalishiga mos bo„lsa, u holda bu EYK algebraik yig„indiga
“+” ishorasi bilan kiradi, aksincha bo„lganda esa “
–
” ishorasi bilan olinadi;
R
–
zanjir qarshiliklari(shu
jumladan, EYK manbalarining ichki qarshiliklari)ning
arifmetik yig„indisi.
2) shoxobchasida EYK si bo„lmagan elektr zanjirlar uchun tok:
ab
ab
ab
b
a
R
U
R
I
,
bunda,
a
va
b
–
mos ravishda
a
va
b
tugunlar potensiallari.
ab
U
– a
va
b
tugunlar orasidagi kuchlanishlar yoki potensiallar ayirmasi;
ab
R
–
a
va
b
tugunlar orasidagi shoxobchadagi qarshilik.
3) EYK manbalari bo„lgan shoxobcha uchun tok:
,
ac
ac
ac
c
a
R
E
U
R
E
I
bunda,
c
a
ac
U
–
shoxobcha ulangan tugunlar kuchlanishi yoki
potensiallar ayirmasi;
E
–
shoxobchadagi EYK larning algebraik yig„indisi;
ac
R
–
shoxobchadagi qarshiliklarning arifmetik yig„indisi.
9
Masalan, 1.2- rasmdagi
abs
shoxobcha uchun
;
2
1
E
E
E
2
1
R
R
R
ac
.
Elektr zanjirlarni hisoblash usullari Kirxgof qonunlariga asoslangan.
1.2- rasm.
6.
Kirxgofning 1- qonuni. Kirxgofning 1- qonuni zanjirning
tugunlariga tegishli bo‘lib, unga ko‘ra zanjirning istalgan tugunida
toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng bo‘ladi, ya’ni
:
m
k
k
I
1
0
yoki elektr zanjirning istalgan tuguniga kiruvchi toklarning arifmetik
yig‘indisi shu tugundan chiquvchi toklarning arifmetik yig‘indisiga
tengdir, ya’ni:
.
1
1
m
i
q
j
j
i
I
I
Tugunga kirayotgan toklar bir xil ishora bilan,
masalan ,,
+
”
ishorasi bilan, chiqayotganlari esa boshqa ishora bilan, masalan ,,-”
ishorasi bilan olinadi.
7. Kirxgofning
Do'stlaringiz bilan baham: