Elektrotehnika va elektronika

15.1.
 
“Elektr yuritma” to‘g‘risida tushuncha. Elektr yuritmaning tasniflanishi(klassifikatsiyalanishi). 
 
“Elektr yuritma” to‘g‘risida tushuncha. 
Suv va bug‘ turbinalari hamda shamol,  ichki yonuv va 
elektr motorlari bilan harakatlanuvchi yuritmalar mexanik yuritmalar deb ataladi. Mexanik yuritmalardan 
eng  afzali  elektr  motorli  yuritma  bo‘lgani  uchun statsionar  ish mashinasi  va mexanizmlarining asosiy 
yuritmasi  sifatida  elektr  motorli  yuritmadan  foydalaniladi.  Elektr  motorli  yuritma  qisqacha  elektr 
yuritma deb ataladi. 
Elektr  yuritma  texnologik  mexanizmlarni  ishchi  organini  harakatga  keltirish  uchun  xizmat  qiladi. 
Elektr  yuritma  deb  elektr  motor,  uzatuvchi  mexanizm  va  ishchi    organdan    iborat    umumlashgan  
qurilmaga  aytiladi. Avtomatlashgan elektr yuritma tarkibiga yana  elektr  energiya o’zgartkichi, datchiklar 
va elektr yuritmani boshqarish tizimi kiradi. Bundan tashqari elektr yuritma tarkibiga aniqlik va tezlikni 
oshiradigan  kushimcha  elementlar  kiritilishi  mumkin.  Masalan,  EHM,  raqamli  datchiklar, 
muvofiqlashtiruvchi elementlar  qo’llanilishi mumkin.  
Elektr  yuritma  bilan  elektr  energiyasini  mexanik  energiyasiga  aylantirib,  bu  mexanik  harakatni 
elektr  usulda  boshqarish  imkoni  olinadi.  Demak,  elektr  yuritma  asosan  elektr  motori,  uzatma  va 
motorni boshqaruvchi elektr jihozlardan iborat bo‘ladi. 
Respublikamiz suv xo‘jaligi tizimida hozirgi kunda ko’plab nasos stansiyalari va vertikal quduqlardagi 
nasos agregatlari ishlab turibdi. Ular yordamida 2100 ming gektardan ziyod maydonlar sug‘oriladi.  

---

202 
 
Ishlab  chiqarishning  energetik  asosini  elektr  yuritma  tashkil  qilib,  uning  texnikaviy  darajasi 
texnologik  qurilma  samaradorligini  belgilaydi.  Elektr  yuritmaning  taraqqiyoti,  motorlar,  uskuna-jihozlar, 
o‘zgartgichlar, analog va raqamli boshqaruv vositalarini yanada takomillashtirish hisobiga uning tejamliligi 
va  ishonchliligini  orttirishni  taqozo  etadi.  Hozirda  ushbu  jarayonda,  mikroprotsessorlarning  ko‘plab 
qo‘llanilishi,  elektr  yuritmalarning  funktsional  imkoniyatlarini  sezilarli  kengaytiradi  va  uning  texnikaviy 
hamda  iqtisodiy  tavsiflarini  yaxshilaydi.  Elektr  yuritma  bajarayotgan  funktsiyalarining  kengayishi  va 
murakkablashishi,  unda  boshqarishning  yangi  vositalarini  qo‘llanilishi,  uning  loyihalashtirish,  yig‘ish, 
sozlash va ishlatish bilan mashg‘ul bo‘lgan mutaxassislar tayyorlashning yuqori darajasini talab qiladi.  
Har bir takomillashgan mashina uchta asosiy qismdan, ya’ni motor-mashina, uzatma va ish quroli - 
mashinadan  iborat  bo‘ladi.  Bunday  takomillashgan  mashina  ishlab  chiqarish  agregati  deb,  uning 
uchinchi qismi ish quroli - mashina esa ish mashinasi yoki ish mexanizmi deyiladi.