Elektrotehnika va elektronika

 
18.4 – rasm. 
Gelli akkumulyatorning tuzilishi.
 
 
Litiy-ion  akkumulyatorlar  -  Hozirda  elektromobillarda  asosan  litiy-ion  akkumulyatorlar 
qo’llanilmoqda. 1991 yilda SONY kompaniyasi birinchilardan bo’lib litiy asosidagi aralashmali katodga ega 
bo’lgan  akkumulyatorni  yaratdilar.  Usha  davrda  ushbu  akkumulyatorlar  odatdagi  qo’rg’oshin-kislotali 
akkumulyatorlarga nisbatan 1 kg og’irlikga to’g’ri keladigan elektr sig’im bo’yicha 4-5 barobar samaraliroq 
edi.  
1996 yilda 
LiFePO4 
asosidagi aralashmali katodga ega bo’lgan akkumulyatorni yaratildi va u 2005-
2006 yillarda keng miq’yosda ishlab chiqarila boshlandi. 
Nissan  Leaf  kompaniyasi  LiMn2O2  asosidagi  aralashmali  katodga  ega  bo’lgan  akkumulyatorni 
yaratildi. Ularning nisbiy elektr sig’imi 80 Vt/kg – yani masalan 16 kVt.s elektr sig’imi olish uchun 200 kg 
massali akkumulyator talab etiladi. 
Tesla  kompaniyasi  ham  konstruktsiyasida  litiy  (Li),  nikel  (Ni),  kobalt  (Co),  alyuminiy  (Al)  bo’lgan, 
nisbiy elektr sig’imi 85-90 Vt/kg bo’lgan akkumulyatorlardan foydalanadi. 

---

256 
 
Litiy-ion akkumulyatorlarning afzalliklari:  
Akkumulyatorlarning barcha turlari ichida energiyaning eng yuqori zichligi; 
NiMH 
и
 NiCd larga nisbatan bir element kuchlanishining 3 barobar va qo’rg’oshin-kislotali 
akkumulyatorlarga nisbatan 2 barobar yuqoriligi (3,6 V); 
Batareyalarni qisqa fursatda zaryadlanishi (90% sig’imgacha 30-40 daqiqada); 
Yuqori resurs ko’rsatkichi (1000 martagacha zarydlanish-razryadlanish); 
Salt holatda razryadlanish ko’rsatkichining pastligi (bir oyda 5%) 
Oldindan qayta ishlanmay utilizatsiya qilinishi. 
Litiy-ion akkumulyatorlarning kamchiliklari: 
Mexanik shikastlanishda yoki qayta zaryadlashda portlash xavfi borligi; 
Ishlash muddatining nisbatan qisqaligi (o’rtacha 5-6 yil); 
Narxining yuqoriligi. 
Hozirda  litiy-ion  akkumulyatorlarda  metall  litiy  emas,  balki  ion  litiy  qo’llanilmoqda.  
Zarydlanish-razryadlanish  rejimini  nazorat  qiluvchi  BMS  tizimi  litiy-ion  akkumulyatorlarni 
portlashiga olib keluvchi metal-litiy hosil bo’lishini oldini oladi. 
Grafenli akkumulyatorlar
 -  
IBM Battery 500 rusumli litiy-havo akkumulyator – nisbatan engil va 
800 km gacha masofani bosib o’tish imkonini beradi. Bu texnologiya akkumulyator panjara shaklida bo’lib, 
uning oralaridan havo o’tadi. Zaryadlashda kislorod molekulalari ionlashadi, razryadlanishda esa panjara 
orqali o’tib zaryad beradi. Bu bir qarashda sodda uslub bo’lsada, olimlar ushbu texnologiyani 2020-2030 
yillarga joriy etilishini bashorat qilishmoqda(18.5 – rasm). 

---

257 
 
 
18.5– rasm. IBM Battery 500 rusumli litiy-havo akkumulyatorining tuzilishi.