Elektrotehnika va elektronika

Faza  rotorli  asinxron  motorni  ishga  tushirish. 
Turli  mashina  va  mexanizmlarni  harakatga 
keltirish  uchun,  iloji  boricha,  qisqa  tutashtirilgan  rotorli  motorlar  tanlash  tavsiya  qilinadi.  Faza  rotorli 

---

149 
 
motorlarning  esa  tuzilishi  murakkabroq,  narxi  qimmatroq  bo‘lgani  uchun  ularni  faqat  chastotasi 
rostlanadigan  ba’zi  kranlarda,  prokat  stanlarida,  press  va  maxovikli  qurilmalarda  qo‘llash  maqsadga 
muvofiqdir. 
Bunday  motorlarning  maksimal  momenti 
 
  bo‘lib,  ularning  ishga 
tushirish toki maxsus rezistor bilan chegaralanadi.  Bu  rezistor  bir  necha pog‘ona aktiv  qarshiliklardan 
iborat  bo‘lib,  motorni  ishga  tushirishda  bu  qarshiliklar  rotor  zanjiriga  kiritilgan  bo‘lishi  lozim.  Motor 
aylanish chastotasining ortib borishi bilan qarshilik pog‘onalari rotor zanjiridan chiqarib boriladi. Rotor 
zanjiriga  kiritiladigan  tashqi  aktiv  qarshilikni  ko‘paytirish  bilan 
  ning  qiymati  ortib  boradi.  Bundan 
  ning  qiymati  o‘zgarmay, 
  ning  ko‘payishi  tomon  surila  boshlaydi.  Rotor  zanjiridagi  aktiv 
qarshilikni 
 gacha ko‘paytirib borilsa, ishga tushirish toki 
 gacha 
kamayib, ishga tushirish momentining qiymati esa aylantiruvchi momentning maksimal qiymatigacha ortib 
boradi. 
Demak, 
  bo‘lganda 
  bo‘lib, 
  bo‘ladi.  Agar 
 
qiymatini 
 qilib, uni yana ko‘paytirib borils, u holda 
 qiymatining kamayishi bilan 
  ham  kamayib  boradi  (11.1-rasm).  11.1-rasmda  ko‘rsatilgan  rezistor  tavsiflarning  soni  rotor 
zanjiridagi  ishga  tushirish  rezistorining  pog‘onalar  soniga  teng  qilib  olingan.  Shunday  qilib,  rotor 
zanjiridagi aktiv qarshilikni o‘zgartirish bilan ishga tushirish toki va momentini osongina o‘zgartirsh hamda 
turli  rezistorli  mexanik  tavsiflarga  ega  bo‘lish  imkoni  faza  rotorli  motorning  asosiy  afzalliklaridan 
hisoblanadi.  Faza  rotorli  motorning  ishi  rezistorli  tavsifdan  tabiiy  tavsifga  o‘tkazilganda,  u  xuddi  qisqa 
tutashtirilgan  rotorli  motor singari  ishlay  boshlaydi.  -rasmda  keltirilgan  mexanik  tavsiflaring  ish  qismi 
to‘g‘ri  chiziqqa  yaqin  bo‘lgani  uchun  rotor  zanjiriga  kiritilgan  rezistor  pog‘onalari  qarshiligini  parallel 
qo‘zg‘atishli  o‘zgarmas  tok  motorniki  singari  grafik  usulda  aniqlash  mumkin.  koordinatalari,  masalan, 
 bo‘lgan ikki nuqtani tutashtirish bilan asinxron motorning tabiiy 
tavsifi olinadi.  

---

150 
 
 
11.8-rasm. Asinxron motorning resistor tavsifi. 
Faza rotorli  motorni ishga tushirishda, ya’ni 
 bo‘lganda 
 
 
bo‘lsa,  rotor  zanjiridagi  aktiv  qarshilik  o‘zining  nominal  qiymati 
  ga  teng  bo‘ladi.  Bunda  quyidagi 
proporsiyani  tuzish  mumkin,  ya’ni 
.  Agar 
  bo‘lsa 
  bo‘ladi. 
Demak,  rotor  zanjiridagi  aktiv  qarshilikning nisbiy  birlikdagi miqdorini sirpanish  bilan aniqlash mumkin. 
Motorning nominal qarshiligi esa quyidagicha aniqlanadi:  
                                            
 ,                                                              (11.17) 
bunda   
 – uzuq chulg‘amining ikki fazasi orasidagi EYuK; 
 
–  rotorning  nominal  toki.  Motorning 
  va 
  qiymatlari  katalogda  berilgan 
bo‘ladi. 
Ishga  tushirish  tokini  nominal  tok  qiymati 
  gacha  chegaralovchi  rotor  zanjirining  to‘la  aktiv 
qarshiligi faza rotorli motorning nominal qarshiligi deb ataladi va 
 bilan belgilanadi.  

---

151 
 
Demak,  rotor chulg‘amining har bir  fazasidagi aktiv  qarshilikning qiymati 
  bo‘ladi. 
Rezistor pog‘onalarining qarshiliklari ham ishga tushirish grafigidan foydalanib, yuqoridagi ifoda asosida 
aniqlanadi.