Elektronika va sxemalar ” fanidan tayyorlagan Mustaqil ta`lim topshiriqlari

Rasm-2.5 a,b

Kirxgofning birinchi qoidasigaasosan yozadigan mustaqil tenglamalar soni tugunlar sonidan bitta kam bo’lsa, (n - 1) Kirxgofning ikkinchi qoidasigaasosan yoziladigan mustaqil tenglamalar soni m – (n - 1). Endi ketma-ket va parallel ulangan elektr zanjirining soddalashtirish ifodalarini Kirxgof qonunlari asosan yoziladigan mustaqil tenglamalar soni m – (n - 1). Endi ketma-ket va parallel ulangan elektr zanjirining soddalashtirish ifodalarini Kirxgof konunlari asosida chqaramiz. 2.5. a. – rasmdagi sxema uchun Kirxgofni ikkinchi qoidasigaasosan: IR1 + IR2 – IR3 = E eki IRekv = E Bu erdaRekv = R1 + R2 + R3- zanjirning umumiy ekvivalent qarshiligi. 2.5.6. – rasmdagi parallel ulangan sxemaning «1» - tuguni uchun Kirxgofni birinchi qoidasigaasosan: Zanjirni qismi uchun Om qonuniga asosan:

Asosiy tenglama toklarini qiymatini hisobga olganda:

bu ifodada: o ddiy arifmetik amallardan keyin:

farazqilamizki,2.5.b-rasmdagi parallel ulangan sxemada umumiy

shoxadagi tok Ioberilgan, shoxalangan 11 va 12 toklarni anqlash kerak.

Shunga o’xshash:

ya’ni, shoxalangan zanjirdagi tok umumiy shoxadagi tokka va qo’shni shoxa qarshiligiga to’g’ri proporstional bo’lib, parallel ulangan shoxalarning qarshiliklarining yig’indisiga teskari proporstionaldir.

Ko’p xollarda uch shoxali «yulduzcha» usulida bog’langan zanjirning «uchburchak» bog’langan ko’rinishga keltirish kerak bo’ladi.

Bu zanjirning sxemasining² o’zgartirish quyidagi formula asosida bajariladi. (2.6. a, b-rasm).

Agar «uchburchak» usulida ulangan qarshiliklarni «yulduzcha» usulida bog’langan ko’rinishga keltirish kerak bo’lsa quyidagi ifodalardan foydalaniladi.

Rasm-2.6 (a, b)

4. Murakkab elektr zanjirlarini hisoblash usullari

Murakkab elektr zanjirlarini hisoblashning bir nechta usullari bor. Bu usullar Kirxgof konunlariga asosanlangan.Mana shu usullardan bir nechtasini ko’rib chqamiz.

Kontur toklar usuli. Bu usulga binoan barcha mustaqil konturda alohidakontur toki deb ataluvchi,tok o’tadi deb faraz qilamiz va ana shu kontur uchun Kirxgofni ikkinchi qonuni asosida tenglama tuzamiz.

Hisoblash tartibi:

1. 
   mustaqil konturlarda toklarning yo’nalishini ixtiyoriy tanlaymiz;
   
2. 
   tanlangan konturlar uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan tenglama yozamiz;
   

v) kontur toklari orqali shoxalardan o’tadigan haqqiy toklarni ifodalaymiz.

Kontur toklar usuli asosida elektr zanjirni hisoblashni 2.4 – rasmda ko’rsatilgan murakkab elektr zanjir misolida ko’rib chqamiz.

Tanlangan kontur uchun Kirxgofning ikinchi qonuni bo’yicha tenglamani keltiramiz. Kontur toklarni rim raqamlar bilan belgilaymiz.

II(R1+R2+R3)-III·R2-IIII·R4=EII

-II·R2+III·(R5+R2+R3)-IIII·R5=E22

-II·R4-III·R5+IIII·(R4+R4+R6)= - E33

Xulosa

Har qanday murakkab, tarmoqlangan o‘zgarmas tok zanjirining qismlaridan o‘tayotgan toklarni va potentsiallar ayirmalarini Om qonuniyordamida hisoblashimiz mumkin,ammo Kirxgof taklif etgan ikki qoidadan foydalansak masala ancha soddalashadi.

Energiya saqlanishi tufayli potensialelektron harakatlantiruvchi kuchdagi potensial farq zanjirdagi qolgan qismlarining potensial sarfiga teng bo’lishi kerak.

Elektr zanjirida bir necha manba va qarshiliklar aralash ulangan taqdirda bu zanjirlarni hisoblash uchun Om qonunida foydalanib bo’lmaydi, chunki zanjirni hisoblash natijasida anqlanadigan toklar soni Om qonuni asosida yoziladigan tenglamalar sonidan ortiq.

Murakkab zanjirlarni hisoblashni yana bir qator usullari mavjud. Masalan,tugun potenstiallari usuli,ustma-ustlash va hokazo. Bu usullarning barchasi Kirxgof qonunlariga asoslangan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

1. 
   “Elekrtonika ” X.Aripov , A.Abdullayev
   
2. 
   “Elekronika va Elektrotexnika” A.Alimova , M.Abdullayev
   
3. 
   Fayllar.org sayti va internet materiallari asosida tayyorlandi