«Elektronika va avtomatika» fakulteti «Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» kafedrasi

1.4. Markaziy Qizilqum fosforitlarini qayta ishlab oddiy superfosfat olish texnologiyasi.

Oddiy ammoniylangan superfosfat fosfor tutgan o‘g‘itlar ichida yaxshi o‘g‘it hisoblanadi, qishloq xo‘jaligida yerlarni kuzgi shudgorlashdan oldin berilishi maqsadga movfiq. Ushbu o‘g‘it tarkibini 50% gipsdan iborat, lekin yerlarni yumshatishda ahamiyati katta. Qo‘qon suprfosfat zavodi 1962 yildan boshlab kamerali usulda ammoniylangan oddiy superfosfat o‘g‘iti ishlab chiqarilmoqda. Qoratog‘ fosforitlarini tarkibi 28% P2O5. Ushbu loyihaning quvvati yiliga 46 ming. t 100% li P2O5 ishlab chiqarmoqda. 33 Bunda fosforit uniga sulfat kislotasining kerakli me‘yorini qo‘shgan xolda oddiy superfosfat olishda kamera usulidan foydalanilmoqda. Superfosfatni kamerada parchalagandan so‘ng qo‘shimcha ravishda yana omborda ammoniylashtirish va donadorlashgacha yetiltiriladi. Mahsulotni donadorlash va quritish vaqtida sniflarga bo‘linadi. Ushbu zavod 1997 yildan boshlab Qizilqum kombitati 16-17,5% P2O5 tutgan fosforitlaridan foydalanishni boshladi. Zavodning quvvati esa 24,6 tonna yiliga 100% P2O5, mahsulot tarkibida 11% P2O5 tutgan, sulfat kislota sarfi kattaligi, superfosfatni donadorlashda katta miqdorda xomashyo tarkibida loylar mavjud. Qizilqum kombinati fosforitlarini qayta ishlashda yuvib quritilgan va yuvib kuydirilgan kontsentratlardan foydalanish fosfat xomashyosiga qaraganda ancha samaradorligi yuqori. Ammoniylashgan oddiy superfosfat olishda yuvib quritilgan va yuvib kuydirilgan kontsentratlar oddiy fosforit uniga qarganda maqulroq. Kimyoviy boyitilgan va bunda aktivlangan fosforit unidan superfos olish uchun uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo‘shimcha aktivlanadi, donadorlanadi va quritiladi. Superfos tarkibida 38-40% P2O5, undan 19-20% suvda eruvchan shaklda bo‘ladi va samaradorligi jihatdan qo‘shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P2O5 li superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-1,3 t H2SO4 va 0,355 t P2O5 li fosfat kislota) esa 1 t P2O5 li qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta kamdir. Kimyoviy boyitishda hosil bo‘ladigan va tarkibida Mg2+ va HPO4 2- ionlari tutgan eritmadan qimmatli o‘g‘it hisoblangan magniyammoniyfosfat NH4MgPO4∙H2O ni cho‘ktirish uchun ammoniylash amalga oshiriladi. Fosfatli xomashyodagi P2O5 dan foydalanish samaradorligi 95% ga yetadi. Jarayon yopiq suv aylanma tsiklida amalga oshiriladi.