Elektronika asbobsozlik

Suv bilan o‘chirish.
Suv eng ko‘p tarqalgan arzon va shuning bilan birga 
hamma bo‘lgan o‘t o‘chirish vositasi bo‘lib, uning bilan har qanday katta 
masshtabdagi va kichik miqdordagi yong’inlarni o‘chirish mumkin.
Suvning o‘t o‘chirishdagi asosiy xususiyati uning ko‘p miqdorda issiqlik 
yutishiga asoslangan bo‘lib, u tushgan yonayotgan o‘choqning haroratini keskin 

---

55 
kamaytirib, yonmaydigan holatga olib keladi. 1 litr suvni 1
o
C ga isitish uchun 4,2 
kJ issiqlik sarflanadi. Demak, 1 litr suvni havo harorati 20
o
C qaynash 
haroratigacha chiqarish uchun 335 kJ issiqlik sarflanadi. Uning parga aylanishi 
uchun esa 2260 kJ issiqlik sarflanadi. Bundan tashqari 1 litr suv 17000 l parga 
aylanishini hisobga olsak, unda yonayotgan zonadan kislorodni siqib chiqarishi 
hisobiga yana alanganing o‘chirishini qo‘shimcha ta’minlaydi.
Suv bilan reaksiyaga kirishishi mumkin bo‘lgan moddalarni, masalan 
ishqoriy yer metallar: kaliy, natriylarni suv bilan o‘chirib bo‘lmaydi. Chunki bu 
metallar hattoki, 0 
o
C dan past haroratda ham suv bilan reaksiyaga kirishib suv 
tarkibidan vodorodni siqib chiqaradi, uning havo bilan aralashmasi portlashga 
xavfli aralashma hosil qiladi. Shuningdek, suv bilan kuchlanish ostida bo‘lgan 
elektr qurilmalarini ham o‘chirib bo‘lmaydi. Bunda o‘chiruvchi hayoti uchun 
xavfli vaziyat vujudga keladi. Chunki suv elektr tokini yaxshi o‘tkazadi.
Bundan tashqari yonayotgan kalsiy karbidni ham suv bilan o‘chirish 
bo‘lmaydi, buning natijasida atsetilen ajralib chiqishi portlash xavfini vujudga 
keltiradi. Suv bilan o‘chirishda suvni kuchli oqim sifatida, purkash yo‘li bilan va 
mayda zarrachalar sifatida va shuningdek, ko‘piklantirilgan holatlarda qo‘llanilishi 
mumkin. Kuchli suv oqimi sifatida yonayotgan hududga yo‘naltirilgan suv 
birinchidan alangaga zarba beradi, ikkinchidan yonayotgan yuzani sovutadi. Bu 
yo‘l bilan alangalanayotgan yong’inlarni uzoqdan turib o‘chirish imkoniyatini 
tug’diradi.
Bunday yong’inlarda yaqin kelish imkoniyati, olov tafti kuchli 
bo‘lganligidan deyarli bo‘lmaydi. Kuchli suv oqimi bunday yong’inga 
yo‘naltirilganda asosan sovutish hisobiga alanga susayadi va alanga tarmoqlari suv 
kuchi bilan uzib yuboriladi ammo kuchli suv oqimi bilan har qanday yong’inni 
ham o‘chirish imkoniyati bo‘lmaydi. Masalan, bunday usulda yengil 
alangalanuvchi suyuqliklarni o‘chirishda foydalanish aksincha zararli xulosaga olib 
keladi, chunki yengil alangalanuvchi suyukliklar kuchli suv oqimi ta’sirida katta 
maydonalarga tarqalib ketishi va suvdan yengil bo‘lganligi sababli suv yuzasida 

---

56 
o‘z yonishini davom ettirishi yong’inning katta maydonlarga tarqab ketishiga 
sababchi bo‘ladi.
Agar suvni purkash yo‘li bilan ishlatilsa, bunda suv zarralarining kattaligi 
0,1 mm dan kichkina bo‘lsa, unda suv zarralarining yonuvchi jismlar bilan 
tutashish yuzalari katta bo‘lganlari sababli yonayotgan zonadan issiqlikni yutish 
kattalashadi shuningdek, suv zarralari kichik hajmiga ega bo‘lganligi sababli uning 
buglanishi kuchayadi, bu o‘z navbatida o‘chirishning havoni siqib chiqarish 
omilini vujudga keltiradi va o‘chirish o‘z-o‘zidan ma’lumki, tezlashadi.
Suv purkash usulida binolarning ichidagi yong’inlarni o‘chirish ham yaxshi 
natija beradi. Bu usul bilan xonadagi haroratni pasaytirish va tutunga qarshi 
kurashish mumkin. Bu usulni qo‘llashda suvni binoning yuqori qismiga purkash 
kerak. Purkashni shunday amalga oshirish kerakki, purkalgan suv iloji boricha 
ko‘proq yonish mahsulotlari bilan to‘qnashsin. Purkalgan suv zarrachalari pastga 
qarab yo‘naladi, ko‘tarilayotgan issiqlik bilan to‘qnashib bug’ga aylanadi va bu 
bug’ yo‘nalishini o‘zgartirib yuqoriga qarab yo‘naladi, buning natijasida, hosil 
bo‘lgan bug’ xonaning yuqori tomonini egallaydi va yonayotgan zonani bosadi. 
Yirikroq zarrachalar esa qizib, pastga qarab yo‘nalish davrida yonishdan 
hosil bo‘lgan mahsulotlar bilan birikib pastroqqa yonish o‘chog’iga yo‘naladi va 
bu erda parlanib yana havoning o‘rnini egallaydi. Bu bilan ajralayotgan tutunni 
bosimi xonani sovutadi, kislorodli havoning kirish yo‘lini bosim ortishi hisobiga 
kamaytiradi, bu esa yong’inni o‘chirish imkoniyatini yaratadi. Suv purkash yo‘li 
bilan 120 
o
C haroratdan yuqori haroratlarda chaqnashi mumkin bo‘lgan yonuvchi 
suyukliklarni o‘chirishda ham foydalanish mumkin.