"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

Keysdagi asosiy muammo umumiy xarajatni eng kam bo’lishi uchun 
bajariladigan taqsimotni Excel yoki Access dasturlari yordamida iqtisodiy 
masalalarni echishning eng maqbul (optimal) variantlarini ishlab chiqishga 
qaratilgan. 
MS Excel da iqtisodiy masalalarni echish 
Ikkita non zavodiga un ikkita ombordan keltiriladi. Bir sutkada birinchi non 
zavodiga 50 tonna, ikkinchisiga 90 tonna un zarur. Birinchi ombordan bir sutkada 60 
tonna, ikkinchisidan 80 tonna un olish mumkin. Bir tonna unni birinchi ombordan 
birinchi zavodga etkazish uchun 1400 so’m, ikkinchi omborga etkazish uchun 2000 
so’m sarf-harajat bo’ladi. Bir tonna unni ikkinchi ombordan birinchi non zavodiga 
etkazish uchun 1200 so’m,ikkinchisiga etkazish uchun 1600 so’m sarflanadi. Unni 
tashishga ketadigan umumiy harajat eng kam bo’lishi uchun qanday tashish taqsimoti 

---

684 
bajarilishi kerak. 
Hozirgi kunda elektron jadvallar katta imkoniyatlarga ega bo’lib, ulardan 
statistika ma’lumotlarini tayyorlashda, ta’lim jarayonida, hisobchilar, bank, moliya 
hodimlari faoliyatida va turli boshqa sohalarda turli maqsadlarda foydalanilmoqda. 
Elektron jadvallar bilan ishlashga mo’ljallangan dasturlarga Microsoft MS 
Excel, Lotus, Quattro Pro kiradi. Shulardan eng keng tarqalgani Office guruhiga 
taalluqli MS Excel jadval protsessoridir. 
Elektron jadvallar asosan iqtisodiy masalalarni echishga mo’ljallangan 
bo’lsada, uning tarkibiga kiruvchi vositalar boshqa sohaga tegishli masalalarni 
echishga ham, masalan, formulalar bo’yicha hisoblash ishlarini olib borish, grafik va 
diagrammalar ko’rishga ham katta yordam beradi. Shuning uchun MS Excel dasturini 
o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi va har bir foydalanuvchidan MS Excel bilan 
ishlay olish ko’nikmasiga ega bo’lish talab etiladi. 
Inson o’z ish faoliyati davomida ko’pincha biror kerakli ma’lumot olish 
uchun bir xil, zerikarli, ba’zida esa, murakkab bo’lgan ishlarini bajarishga 
majbur bo’ladi. Microsoft MS Excel dasturi mana shu ishlarni osonlashtirish va 
qiziqarli qilish maqsadida ishlab chiqilgandir. 
Microsoft MS Excel elektron jadvali hisoblash vositasi sifatida qaralib, 
iqtisodiy va moliyaviy masalalarni echishda yordam beribgina qolmay, balki har 
kungi xarid qilinadigan oziq-ovqatlar, uy-ro’zg’or buyumlari hamda bankdagi hisob 
raqamlari hisob-kitobini olib borishda ham yordam beruvchi dasturdir. 
MS Excel elektron jadvali hisob-kitob uchun mo’ljallangan. MS Excel elektron 
jadvalida jadvalga formulalar yozish, diagrammalar bilan ishlash, boshqa 
programmalar bilan axborot almashish, bitta fayl (kitob)da bir nechta varaq ochib 
ishlatish, makroslar yozish va ularga Visual Basicda o’zgartirishlar kiritish, tayyor 
hujjatlarni printerda chop etish va shu kabi bir qancha amallarni bajarish mumkin. 
MS Excel bosh menyusi buyruqlari va uskunalar qatori tugmalari Word matn 
muharririnikiga o’xshab ketadi va nomi bir xil menyular xuddi Word dagi kabi yoki 
shunga o’xshash vazifalarni bajaradi. 
Jadvallar asosiy va hosila ma’lumotlarga ega bo’lishlari mumkin. Elektron 
jadvallarning afzalligi shundaki, ular hosila ma’lumotlarning avtomatik ravishda 
hisoblashlarni tashkil qilishga imkon 
beradi. Bu maqsadda jadvallarning 
katakchalarida formulalar qo’llaniladi. 
Agar katakchadagi ma’lumot « = » belgisidan boshlansa, unda MS Excel 
dasturi uni formula deb qabul qiladi. Demak, katakchaga formulani kiritishni boshlash 
uchun, « = » tugmasini bosish kerak. Ammo formulalar satridagi «Izmenit formulu» 
tugmasida bosish bilan formula kiritilishi bajarilsa, ancha qulayliklar yaratiladi. Bu 
holda formulalar satrining tagida Formulalar palitrasi ochiladi va unda formulaning 
hisoblangan qiymati ko’rsatiladi. 

---

685 
Formula – bu mavjud qiymatlar asosida yangi qiymatlarni hisoblovchi 
tenglamadir. Formulalar yordamida elektron jadvalda ko’pgina foydali ishlarni 
amalga oshirish mumkin. Elektron jadvallar formulalarsiz oddiy matn 
muharririga aylanib qoladi. Formulalarsiz elektron jadvallarni tasavvur qilish 
qiyin. 
Jadvalga formulani qo’yish uchun uni kerakli katakchaga kiritish kerak. 
Formulalarni xam boshqa ma’lumotlar singari o’zgartirish, saralash, ulardan 
nusxa ko’chirish va o’chirish mumkin. Formuladagi arifmetik amallar sonli 
qiymatlarni hisoblashda, maxsus funktsiyalar matnlarni qayta ishlashda hamda 
katakchadagi boshqa qiymatlarni hisoblashda ishlatiladi.