"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

2."Korxona -korxona" andozasi xususiyatlari. 
"Ideal" holatda B2B andoza bo‘yicha elektron tijorat yuritish tadbirkorlarning 
avtomatik o‘zaro aloqadorligini ko‘zda tutadi. Xorijda B2B andozasi 30 yil oldin 
paydo bo‘lgan va keng tarqalgan. B2B andozasidan foydalanishning 2 ko‘rinishi bor: 
Birinchidan:
2 yoki undan ortiq korxonalar o‘zaro turli xil shartnomalar tuzadi. 
Misol: korxonalar Internet orqali shartnoma tuzishda o‘z takliflarini yuborishlari, 
hisob varaqalarini qabul qilishlari va to‘lovlarni amalga oshirishlari mumkin. 
Ikkinchidan:
V2V sektorida elektron tijorat yuritishning rivojlangan 
tizimlarining o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, korporativ axborot tizimlari bilan 
integratsiya hisoblanadi. Shunday qilib, istiqbolda, nafaqat xarid va sotuv 
jarayonining 
avtomatlashuvi, 
balki 
korxona 
boshqaruvining 
kompleks 
avtomatlashuvi masalalari yechimi ham ta’minlanadi. 
3.Korxona - iste’molchi andozasining xususiyatlari.
B2C andozadan korxona o‘z tovar va xizmatlarni bevosita yakuniy iste’molchiga 
sotayotganida foydalaniladi. Konseptual nuqtai nazardan bu andoza oldingiga 
nisbatan aniqroq va keng omma uchun tushunarliroq, shuning uchun ham hozirda u 

---

235 
ommaviy axborot vositalarida eng ko‘p tarqalgan. Bu andoza doirasida ishlaydigan 
yirik korxonalarga misol bo‘lib, Amazon.com hisoblanishi mumkin, u dunyo 
bo‘yicha 30 mln.dan ortiq mijozga ega bo‘lgan, kitoblarni ulgurji sotuvi bilan 
shug‘ullanuvchi amerika firmasi. O‘z faoliyatini kengaytirish jarayonida 
Amazon.com dunyoning istalgan mamlakatidagi iste’molchilarga tovar yetkazib 
berishni ta’minlaydigan sotuv tarmog‘ining yangi andozasini yaratdi, V2S mos 
xududda to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyati va Internetga ulanish masalalarini 
yechish sharti bilan yirik shaharlar va uzoqroq hududlarda yashovchi iste’molchilar 
orasida tovar va xizmatlarga yetishishdagi farqni tenglashtirishga imkon beradi. 
B2B va B2C orasida prinsipial farq mavjud. Buni quyidagi jadvalda yaqqol 
ko‘rishimiz mumkin. 
Umuman olganda, elektron tijorat virtual savdo maydonchasi, deganda shunday 
joy tushuniladiki, u yerda sotuvchi va xaridor o‘rtasida shartnoma tuziladi va 
moliyaviy oldi - sotti amallari o‘tkaziladi. Virtual savdo maydonchalari 3 ko‘rinishda 
bo‘ladi. 
1
xaridor tomonidan tashkil etiladigan(buer-driven); 
2
sotuvchilar tomonidan tashkil etiladigan (supplier-driven yoki seller 
driven); 
3
uchinchi shaxs tomonidan tashkil etiladigan (third-party-driven); 
U yoki bu ko‘rinishdagi elektron tijorat savdo maydonchalarini tashkil etish 
odatda xaridor va sotuvchilarning shu sohadagi faoliyatiga ta’sir etish darajasi bilan 
belgilaiadi. 
Vuueg - driven
ko‘rinishdagi maydonchalar bir yoki bir necha yirik kompaniyalar 
tomonidan tashkil etiladi va ko‘pgina tovar buyuruvchilar kompaniyasini jalb etishga 
qaratilgan. Savdo maydonchalarining bu konsepsiyasi yirik kompaniyalarning sotib 
olish jarayonini optimallashtirish, buyurtmalarni yetkazib berish tarmog‘i va savdo 
kontaktlarini kengaytirishga bo‘lgan ehtiyojlari bilan bog‘liq.