"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

 
3.1-rasm. MBBT iyerarxik modelli tuzilishi 
Iyerarxik modelda ikki yarusdagi elementlar boglangan bo’lsa, unday 
ma'lumotlar tarmoqli (turli) modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellardagi 
kabi yozuvlar ko’rinishida tasvirlanadi. Ob'yeklarning o’zaro alokalari yozuvlar 
urtasidagi alokalar sifatida tavsiflanadi. 
Relyatsion modellarda esa ob'yektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli 
jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma'lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi 
ob'yektlarning o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ldi. 
 
Bunda tegishli ma’lumotlar jadvalning ustun va qatorlarida joylashadi. Ustunlar 
ma’lumotning maydonlarini, qarorlar esa yozuvlarni ifodalaydi. Bir ustunda ma’lum 
sohaga tegishli bo‘lgan bir qancha ma’lumotlar joylashadi. Qatorda esa ustunlarda 
joylashgan ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Ustun va qator o‘rtasidagi bog‘lanish munosabat 
deb ataladi. Har bir ustun, qator va munosabat o‘z nomiga ega bo‘ladi. 
MBBT alohida olingan modullardan tashkil topgan:
MB boshkarish bloki disklardagi ma'lumotlar bilan foydalanuvchi dasturi va 
tizimning surovi (guery) orasidagi interfeysni aniklaydi.
Fayl mendjeri –ma'lumotlar tuzilmasi bilan disklar urtasidagi 
boglanishni boshkaradi.
Guery –protsessor ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshkarish 
bloki tushunadigan tilga utkazadi.
Prekompilyator DML (Data Manipulation Language) ma'lumotlar bilan 
manipulyatsiya kiladigan til bo’lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
1.
MBda ma'lumotlarni ajratib olish,
2.
MBga ma'lumotlarni kiritish,
3.
MBdan ma'lumotlarni olib tashlash,
4.
MBni modifikatsiya (uzgartirishlar) qilish.
Kompiliyator DDL (Data Definition Language) –MB tilini, uning tuzilmasini 
va tashki xotiralardagi axborot turini aniklaydi. MBni tuzilmasi kupincha jadval 
shaklida buladi.