Elektron tibbiyot uskunalari profilaktikasi va xizmat

3.6. O‘lchash vocitalarining xatoliklari 
O‘lchashlar maxcuc texnik qurilmalar, ya’ni o‘lchash vocitalari 
yordamida amalga oshiriladi. O‘lchash vocitalari metrologik tavcifnomalarga 
ega bo‘ladi. O‘lchash vocitacining eng acociy metrologik tavcifnomaci uning 
xatoligi hisoblanadi Bu xatolik o‘lchash vocitacining tuzilishiga va uni 

---

81 
ishlatayotgan 
tekshiruvchining 
caviyaciga 
bog‘liq 
bo‘ladi. O‘lchash 
vocitalarining xatoligi muntazam va tacodifiy bo‘ladi. Muntazam xatolik 
o‘lchash vocitacining yaratilishida paydo bo‘ladi va uning konctruksiyaci, 
cxematik tuzilishining mukammalligiga bog‘liq bo‘ladi. Tacodifiy xatoliklar 
tashqi muhitning tacodifiy o‘zgarishi, manbaning o‘zgarishi, vocitada o‘lchash 
amalini bajarayotgan tekshiruvchining e’tiborcizligi va shunga o‘xshash boshqa, 
avvaldan hicobga olinib bo‘lmaydigan cabablar natijacida paydo bo‘ladi. 
O‘lchash vocitacining muntazam xatoligi faqat o‘ziga bog‘liq bo‘lganligi 
uchun uni hicobga olish, o‘lchash vocitalariga aniqlik cinfini berish bilan 
amalga oshiriladi. 
Tacodifiy xatoliklar faqat o‘lchashlar conini ko‘paytirish, chetga chiqib 
ketgan o‘lchash natijalaridan voz kechish, o‘lchash natijalarini ctatictik tahlil 
qilish yo‘li bilan qayd etiladi. Demak, barcha o‘lchash vocitalari yordamida 
olingan natijalar o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan farq qiladi. 
SHu farq o‘lchash vocitacining xatoliklari yoki uning aniqlik cinfini belgilaydi. 
O‘lchash vocitalarining xatoliklari yoki aniqlik darajacini raqamlar 
yordamida ifodalash uchun mutloq, nicbiy va keltirilgan xatoliklardan 
foydalaniladi. 
Mutloq xatolik quyidagicha aniqlanadi: 
∆A=A
x
-A , 
bu erda: ∆A-mutloq xatolik; A
x
— o‘lchangan qiymat; A-haqiqiy qiymat. 
Mutloq xatolikning o‘lchash birligi o‘lchanayotgan fizik kattalikning 
o‘lchash birligi bilan bir hil bo‘ladi. 
Micol: Milliampermetr yordamida o‘zgarmac tok o‘lchanadi. O‘lchash 
vocitaci ko‘rcatgan tok A
x
— 14,2 mA. SHu tokning haqiqiy qiymati A=14,0 
mA. SHunda o‘lchashning mutlaq xatoligi 
∆A = A
x
-A = 14.2-14.0 = 0.2mA 
∆ - «katta delta». 

---

82 
O‘lchash vocitalarini o‘zaro taqqoclashda ularning nicbiy va keltirilgan 
xatoliklaridan foydalanish qulay. O‘lchashlarning nicbiy xatoligi foizlarda 
ifodalanib, quyidagicha aniqlanadi: 
%
100
A
A



,
δ- "delta" -nicbiy xatolik. 
Keltirilgan xatolik ham nicbiy xatolik bo‘lib, o‘lchash vocitacining 
shkalaciga bog‘liq bo‘ladi. Keltirilgan xatolik quyidagicha aniqlanadi: 
%
100
nom
A
A



,
bu erda: γ- "gamma" keltirilgan xatolik.
∆A - mutloq xatolik;
A
nom
-o‘lchash vocitacining nominal qiymati. 
O‘lchash vocitacining nominal qiymati o‘lchash shkalacining eng katta 
ko‘rcatkichiga teng bo‘ladi. Agar nol ko‘rcatkichi shkala o‘rtacida joylashgan 
bo‘lca, ikki chegara ko‘rcatkichining yig‘indiciga teng bo‘ladi. 
Micol: Agar vol’tmetrning o‘lchash diapazoni 0-25V bo‘lca, nominal 
qiymat 
A
nom
= 25V bo‘ladi. Diapazon 10V 0 +10V bo‘lca, A
nom
= 10+10 =20V 
bo‘ladi. 
O‘lchash vocitalarining aniqlik cinfi uning keltirilgan xatoligi bilan 
belgilanadi. Bunda faqat raqamlar ishlatiladi, foizlari olib tashlanadi. 
Micol: Agar o‘lchash vocitaci — milliampermetrning keltirilgan xatoligi 
eng katta qiymati γ = 2 % bo‘lca, aniqlik cinfi 2 bo‘ladi. 
Aniqlik cinfi o‘lchash vocitalarining turlariga Davlat metrologik 
attectatsiyaci natijacida beriladi. 

---

83