Elektron tibbiyot uskunalari profilaktikasi va xizmat

Ishlab 
chiqarish 
binolarni 
yoritish. 
Korxonalarni 
va 
ochiq 
maydonchalarni tabiiy va sun’iy yorug‘lik bilan yoritish mumkin. Agar tabiiy 
yorug‘lik etarli bo‘lmasa aralashgan yorug‘lik bilan yoritadi, ya’ni bir vaqtning 
o‘zida ham tabiiy ham sun’iy yorug‘lik bilan yoritadi. 
Tabiiy yorug‘lik bilan yon tomon, yuqoridan va umumlashgan ravishda 
yoritiladi (yon tomondan derazalar, yuqoridan fonarlar (to‘ynuklar) yordamida). 
YUqoridan va umumlashgan yoritilganlik xonaning hamma nuqtasida deyarli 
bir xilda bo‘ladi. YOn tomonda yoritilganlik deraza yonidan uzoqlashgan sari 
susayib boradi. Bu hol deraza oynasining tabiatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Tabiiy 
yorug‘likning o‘zgaruvchanligi qisqa vaqt ichida tez o‘zgarishi uning (KEO) 
tabiiy yoritilganlik koeffitsenti yordamida me’yorga solishga olib keladi.
Tabiiy yoritilganlik koeffitsenti (tek) e xona ichi yoritilganligini xonadan 
tashqaridagi yoritilganlikka nisbatining % hisobida olinganligi bilan aniqlaydi: 
e= (E
vn
/E
nor
) - 100%, 

---

30 
bu erda, Evn- xona ichidagi ixtiyoriy nuqtaga nisbatan yoritilganlik; 
E
nor
- xonadan tashqaridagi yoritilganlik. 
Ko‘z nurining talab qilishiga qarab me’yorda 8 ta razryadga bo‘lingan juda 
katta aniqlikni talab qiluvchi ishdan tortib ishlab chiqarish jarayonini 
kuzatishgacha TEKning birinchi etti ryazryadi kuzatilayotgan ob’ektning 
o‘lchami asosida qiymati tanlanadi. 
Me’yorda berilishicha qiymati yuqoridan va umumlashgan yoritishda yon 
tomondan yoritishga nisbatan katta. YUqoridan va umumlashgan yoritishda 
devorlardan yoki to‘siqlardan birinchi va oxirgi nuqtasi 1m uzoqlikda 
joylashgan ish joylarining har bir nuqtasidagi TEKning o‘rta qiymati me’yorga 
solinadi. Bir tomonlama yonidan yoritilganda esa eng kichik (derazadan eng 
uzoqda joylashgan devordan 1m masofadagi) TEK qiymati asosida me’yorga 
solinadi. 
Xonani ikki yonidan yoritilganda TEKni xonaning o‘rtasidagi eng kichik 
qiymati orqali me’yorga solinadi. Tabiiy yorug‘lik tushayotgan yuza TEKning 
me’yordagi qiymatidan xulosa chiqarish mumkin. 
YOrug‘lik tushayotgan yuza quyidagicha hisoblanadi: 
yon tomondan yoritilganda, 
100 S
0
/S
n
= e
n
∙K
3
∙η
0
∙ K
3g
/ r
1
yuqoridan yoritilganda, 
100 S
f
/ S
n
=e
n
∙ K
3
∙ η
f
/ r
2
∙ K
f 
bu erda,
S
0
-yon tomondan yoritilganda yorug‘lik o‘tayotgan derazalar yuzasi; 
S
n
-xona polining yuzasi; 
e
n
-TEKning normadagi qiymati; 
K
3
-zapas koeffetsenti (1, 2, 2); 
η
0
-derzalarning yorug‘lik tabiati; 
K
3g
-qarama-qarshi tomonda turgan binoning soyasini hisobga oluvchi 
koeffetsenti; 

---

31 
? -umumiy yorug‘lik yo‘qotish koeffitsenti; 
r
1
-yon tomondan yoritilganda TEKni, xona sirtidan qaytayotgan 
yorug‘likni hisobga, ortishini oluvchi koeffitsenti; 
S
f
-yuqoridan yoritilganda yorug‘lik o‘tkazayotgan fonlar yuzasi; 
η
f
-fonlarning yorug‘lik tabiati; 
r
2
-yuqoridan yoritilganda TEKni ortishini hisobga oluvchi koeffitsenti; 
K
f
-fonar turini hisobga oluvchi koeffitsenti. 
Bu qiymatlarning hammasini CA i P-4-79 ilova 5dan olamiz. 
Amaliyotni ko‘rsatishi bo‘yicha binoni ekspluatatsiya qilish jarayonida 
deraza oynasi, devor va liftlarning ifloslanishi tabiiy yorug‘lik saviyasini 
sezilarli darajada kamaytiradi. SHuning uchun deraza oynalarini yiliga 2-4 
marta tozalab, devor va shiftlarni yilliga kamida bir marta ohaklab turish kerak. 
Ba’zi hollarda (shimoliy tumanda joylashgan katta binolarda I, II 
ryazryadli ko‘z nurining ishlarida) aralashgan yoritish ishlatiladi, qachonki 
tabiiy yorug‘lik etishmagan holda sun’iy yorug‘lik ham qo‘shiladi. 
Sun’iy yorug‘lik bilan kuning qorong‘i vaqtida yoki tabiiy yorug‘lik 
etishmagan paytda yoritish uchun ishlatiladi. Sun’iy yorug‘lik sun’iy nur 
manbalari (chug‘lanma lampa, gazoryazryadli lampa) yordamida hosil qilinadi 
va ularni quyidagi turlari bor: ishchi, avariya holati uchun, evakuatsiya va 
qo‘riqlovchi. Sun’iy yoritish ikki tizimda loyhalanadi: umumiy va birlashgan. 
Oxirgi holatlarda umumiy yoritishga mahalliy yoritish qo‘shiladi. 
Umumiy yoritsh xonalarni bir tekis yoki lokalizli yoritishda qo‘laniladi. 
Umumiy bir tekisda yoritilayotgan maydonning ixtiyoriy joyda ishlash 
imkoniyati yaratilgan bo‘ladi. Umumiy lokalizli yoritishda yoritgichning ish 
joyini yaxshi yoritish maqsadida jihoz joylashganiga qarab o‘zgartiriladi. 
Birlashgan yoritish umumiy va mahalliy yortishlardan iborat. Uni katta 
aniqlikdagi ishlarda qo‘llash maqsadga muvofiq. Mahalliy yoritish faqat 
ishlovchi yuzani yoritishda qo‘llaniladi. Ular qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan 
bo‘ladi. Ishlab chiqarish binolarida faqat mahalliy yoritish qo‘llash man 
qilinadi. 

---

32 
Halq xo‘jaligi nuqtai nazaridan yo‘l qo‘yiluvchi mablag‘ materiyalar va 
elektroenergiyalar harajatlarini hisobga olgan holda sun’iy ratsional yoritish ish 
uchun qulay sharoit yaratish kerak.
Ishlab chiqarish binolarida ishlovchi sirtning eng kam yoritilganligi ko‘z 
nuri ishining harakteristikasiga bog‘liq ravishda belgilanadi va SA i P P-4-79. 
Bu me’yorlar tarmoqlar harakteriga ega. Ular asosida sanoatning ajralgan 
tarmoqlari uchun me’yorlar ishlab chiqariladi. Me’yorlar gazoryazryadli 
lampalar uchun berilgan, ammo maxsus hollarda cho‘g‘lanma lampa qo‘llashga 
ruxsat etiladi. 1.4-rasm 
1.4 – rasm. Gazorazryadli lampalar. 
Ko‘z nuri ishining sharoitiga va ob’ektning o‘lchamiga asosan SA i P-4-
79 da hamma ko‘z nuri ishlarini 8 ryazryadga bo‘lingan. Birinchi 4ta razryadga 
birlashgan yoritish tizimi qo‘llash tavsiya etiladi, chunki umumiy yoritish 
tizimida katta elektr energiya sarflanadi va maqsadga muvofiq emas. 
Birlashgan yoritish uchun yoritgich yaratayotgan umumiy yoritish 
normada 10 %ni tashkil qilishi kerak, agar qachonki mahalliy yoritish 
qo‘llanilayotgan bo‘lsa. SHu vaqtda yoritgichning umumiy yoritish 
gazorazryadi lampalar uchun 500...150 lk, cho‘g‘lanma lampalar uchun esa 
100...50lk dan oshmasligi kerak. 
Birlashgan tizimda umumiy yoritish uchun mahalliy yoritishning 
yorug‘lik manbai turiga bog‘lik bo‘lmagan holda gazorazryadli lampalar 
tanlanadi. Umumiy yoritishda ish joyini yoritgich bilan notekis yoritish iloji 

---

33 
boricha kam bo‘lishi kerak. Me’yor bo‘yicha eng katta yoritilganlik bilan eng 
kichik yoritilganlik orasidagi nisbat I…III razryadli ishlar uchun lyuminissent 
lampalarda 1, 5, boshqa turdagilarda esa 2 dan oshmasligi kerak. 
YAxshi yoritilganlik ko‘rish jarayonini zaiflashtirishi (osleplyonnost) 
mumkin emas. SHuning uchun yoritgichlarning ko‘rishni zaiflashtirish 
ko‘rsatkichlari me’yorlarda beriladi. Bu ko‘rsatkichlar ko‘z nuri ishining 
razryadiga bog‘liq ravishda 20-30% dan oshmasligi kerak. 
Ko‘rishni zaiflashtirish ko‘rsatkichi yoritish moslamalarining qo‘rishga 
ta’sirini baholash uchun ishlatiladi va quyidagicha ifodalanadi: 
P= (W-1) ·100%, 
bu erda, W-ko‘rishni zaiflashtirish koeffitsienti. 
Gazorazryadli lampalar ishlatilganda yoritish sifati yoritilganlikning 
pulslanish koeffitsenti yordamida harakterlanadi, ya’ni yoritish tizimi va ko‘z 
nuri ishi razryadiga bog‘langan holdan 10...20% dan oshmasligi kerak. 
YOritilganlikning 
pulslanish 
koeffitsenti 
Kd 
o‘zgaruvchan 
tokdagi 
gazorazryadli lampa yorug‘lik oqimining vaqt davomida o‘zgarishdan hosil 
bo‘lgan yoritilganlikning tebranish amplitudasini harakterlaydi: 
K= ((E 
max
-E 
min
)/2E
sr
)·100%, 
bu erda E
max
, E
min
- yoritilganlikning tebranish vaqtida eng katta va eng 
kichik qiymatlari; 
E
sr
- o‘sha vaqtdagi yoritilganlikning o‘rta qiymati. 
Binoni sakkiz razryadga mos ravishda yoritish me’yoridan farqli, binodan 
tashqaridagi ko‘z nuri ishlarning 5 ta razryadi (IX...XIII) ko‘zda tutilgan va 
ularning yoritilganlik me’yorlari 50 dan 2 lk gacha. 
Avariya holatidagi yoritish portlash, yong‘in va ko‘p dastgohlarning ishdan 
chiqishni oldini olishga ishlatiladi. U yoritilganlikni kamida 5%ni tashkil 

---

34 
qilishi, ammo bino ichida 2lk dan, korxona teritoriyasida 1lk dan kam 
bo‘lmasligi kerak: 

odamlar o‘tadigan havfli joylarida; 

odamlarning soni 50 dan oshganda evakuatsiya qilish yo‘laklarda va 
zinalarda;

ishlab chiqarish xonalarining asosiy yo‘laklarida; 

agar bir vaqtning o‘zida 100dan ortiq odam bo‘lsa, umumjamoa bino 
korxonalarida.
Bu yoritilganlik asosiy yo‘lak pollarida va zina pog‘onalarida 5lk (bino 
ichida) va 0,2lk (ochiq maydonida) tashkil qilishi kerak. 
Qo‘riqlovchi yoritish kechki paytda korxona chegarasi bo‘ylab erda 0,5 lk 
yoritilganlikni ta’minlash uchun qo‘llaniladi.