Elektron hukumatning bugungi kundagi o`rni

Elektron hukumatning bugungi kundagi o`rni
Elektron hukumat doirasida mamlakatlarning reyting darajalariga ko`ra BMTga a’zo 193 mamlakatdan bugungi kunda O`zbekiston 100 o`rinni egallab kelmoqda. Bu esa qaysidir ma’noda achinarli, albatta. Kuchli o`ntalikni esa quyidagi mamlakatlar tashkil etadi: Koreya Respublikasi, Avstraliya, Singapur, Fransiya. Niderlandiya, Yaponiya, AQSh, Buyuk Britaniya, Yangi Zellandiya va Finlandiya.
Bugungi kunda elektron hukumat turli davlatlarda turli xil siyosiy tizimlar asosida rivojlantirib borilmoqda. Shu o`rinda davlat organlari yuridik va jismoniy shaxslar bilan aloqa o`rnatishning yangicha elektron tizimini o`rnatishga talab oshib bormoqda. Xalqaro tajribalarni misol qilib keltiradigan bo`lsak demokratik tusga ega bo`lgan bir necha mamlakatlar (AQSh, Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya, Niderlandiya, Daniya, Finlandiya)da demokratik islohotlarni chuqurlashtirishda “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)”ni qo`llash usulidan jadallik bilan foydalanilmoqda.
Yevropa elektron-demokratiya nazariyotchilari (Paul G.Nixon, Vassiliki N. Koutrakou, Rajash Rawal va boshqalar) bu borada quyidagicha fikr yuritmoqdalar: “qanchalik elektron texnologiyalarni davlat boshqaruvida samarali qo`llanilsa, shunchalik davlat organlari ish faoliyatining sifat darajasini oshirilishiga, ma’muriy jarayonlarning avtomatlashtirilishiga va davlat organlarining o`zaro qaror qabul qilishda yangi demokratik tartiblarning joriy etilishiga olib keladi”.
Elektron-demokratiya talimotiga asosan shaxslarning davlat ishlarida rivojlangan texnologiyalar vositasida bevosita ishtiroki, saylov kabi siyosiy jarayonlarning onlayn tizim orqali amalga oshirilishida namoyon bo`ladi. Quyida elektron-demokratiyaning afzallik tomonlariga yana batafsil to`xtalib o`tamiz.
O`rganilayotgan holatga har taraflama yondashadigan bo`lsak, ijtimoiy munosabatlarni quyidagi tartibdagi pog`onalarga ajratsak bo`ladi:
G2G (government to government);
G2B (government to biznes);
G2C (government to citizen)
Ba’zi bir manbalarda esa G2E (government to employees) darajasini ham keltirib o`tilgan. Ijtimoiy munosabatlarni bu kabi darajalarga ajratish bugungi kunda ko`plab mamlakatlarning qo`llayotgan usullaridan xisoblanadi.
Elektron hukumatning joriy etilishi borasida O`zbekiston miqyosida qaraydigan bo`lsak, 2013-yil 16-sentyabrda Vazirlar Mahkamasining “O`zbekiston Respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari Davlat qo‘mitasi (hozir vazirlik) qoshida “Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish markazi va Axborot xavfsizligini ta’minlash markazlarini tashkil etish to`g`risida”gi qaror qabul qilindi. Bundan tashqari, 2015 yil 9 dekabr kuni O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov “Elektron hukumat to`g`risida”gi qonunga imzo chekdi. Bundan ma’lum bo`ladiki, mamlakatimizda ham elektron hukumat (e-goverment)ga talab oshib bormoqda.
Mamalakatimizda davlat organlarida mavjud holatlarni qisman tahlil qilib chiqadigan bo`lsak:
Birinchidan, mamlakatimizda davlat organlari orasida bugungacha qog`oz hujjatlar asosida axborot almashinishi namoyon bo`lmoqdi. Albatta, ba’zi bir holatlarda telefaks orqali ham amalga oshirilmoqda. Lekin, qog`oz hujjatlar asosida axborot almashinishi birinchi o`rinda, vaqtdan samarali foydalana olmaslikga olib kelishi tabiiy. Ikkinchi o`rinda esa, iqtisodiy jihatdan zarar, ya`ni qog`oz hujjatlarning ko`p isrof bo`lishiga olib keladi.
Aynan shu holatlar bo`yicha mamlakatimizning jinoyat protsessi jarayonidan asoslar keltiradigan bo`lsak, jinoyat protsessida ishtirok etuvchi shaxslarni chaqirishda, ularga yig`ilgan hujjatlarni har biriga taqdim etishda shu o`rinda O`zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksining V bobida ko`rsatilgan jinoyat protsessida o`z manfaatlarini himoya qiladigan shaxslarning material va hujjatlardan nusxalar olish kabi huquqlarini amalga oshirilishida qog`oz hujjatlarning ko`p isrof bo`lishiga olib kelishi tabiiy.
Ikkinchidan,fuqarolik hamda jinoiy ishlar bo`yicha davlatlar o`rtasida axborot almashinishining tezkorlik jihatlari hali hanuz sust. Aytaylik fuqarolik holati bo`yicha birgina misol, fuqaroning nikohdan o`tganlik haqidagi ma’lumotni tekshirish uchun notarial idoralarning so`rovnoma yuborib, ushbu so`rovnomaga tegishli tartibda javob kelishini kutishga vaqt ketishini kuzatishimiz mumkin.