Электрон хисоблаш машиналари

Registrlar va sanash qurilmalari.

Bir nechta triggerlarni ketma­ket yoki parallel ulash va ularning kirishlarini mantiqiy elementlar bilan boshqarish orqali registrlar va sanash qurilmalari sxemaslarini xosil kilish mumkin.

Registr deb  axborotni qabul qiluvchi, saqlovchi, murakkab bơlmagan ơzgartirishlar(chapga va ơngga surish)ni amalga oshiruvchi, hamda axborotni tơg’ri va teskari kodlarda uzatuvchi qurilmaga aytiladi. Registrlar ketma-ket kodlarni parallel kodga va aksincha ơzgartirishda xam ishlatiladi. Registrlarning asosini triggerlar xosil qiladi va triggerlarni ketma-ket yoki parallel ulash orqali registr sxemasi xosil qilinadi.
Sonning xar bir razryadi registrning razryadiga (saqlovchi triggerga) mos keladi.
Registrlarning parallel`, ketma-ket prinsipda ishlovchi, ơngga va chapga suruvchi, hamda reversiv turlari mavjud.
Parallel` prinsipda ishlovchi registrlarda kodlar parallel` yoziladi va ơqiladi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registrlarda esa kodlar ketma-ket yoziladi va ơqiladi.
Ơngga va chapga suruvchi registrlar kodlarni ơngga va chapga surish uchun xizmat qiladi.
Quyidagi rasmda D-trigger asosida qurilgan ơngga suruvchi, ketma-ket prinsipda ishlovchi registr sxemasi keltirilgan (2.11-rasm).

Har bir taktda “X” kirishdan ikkilik raqamlar ketma-ket kodda kiritiladi, va bitta razryadga ơngga suriladi.

D-triggeri asosidagi chapga suruvchi registr sxemasi 2.12-rasmda keltirilgan.

Reversiv registrlar saqlanayotgan axborotni xam ơngga, xam chapga surish uchun xizmat qiladi.

Sanash qurilmasi  kirishdagi impul`slar sonini hisoblash uchun xizmat qiladi. Har bir impul`s sanash qurilmasida saqlanayotgan sonni bittaga ơzgartiradi. Ular bajaradigan vazifasiga kơra qơshuvchi, ayiruvchi va reversiv (xam qơshuvchi, xam ayiruvchi) turlarga bơlinadi.
Quyidagi rasmda T-trigger asosida qurilgan, ketma-ket bog’lanishli, qơshuvchi sanash qurilmasi sxemasi keltirilgan (2.14-rasm). Kirishdagi xar bir impul`s qurilmadagi sonni bittaga oshiradi.



Bu qurilma dinamik prinsipida ishlaydi, ya`ni uning triggerlari kirishdagi impul`sning orqa fronti (impul`s spadi)ga mos ravishda ơz xolatini ơzgartiradi.
Qơshuvchi sanash qurilmasining ishlash jadvali.

№	Q3	Q2	Q1
0	0	0	0
1	0	0	1
2	0	1	0
3	0	1	1
4	1	0	0
5	1	0	1
6	1	1	0
7	1	1	1

Ayiruvchi sanash qurilmasida kirishdagi har bir impul`s undagi sonni bittaga kamaytiradi. 2.15-rasmda ayiruvchi dinamik sanash qurilmasining sxemasi va ishlash vaqt diagrammasi keltirilgan.

Bu qurilma dinamik prinsipida ishlaydi, ya`ni uning triggerlari kirishdagi impul`sning frontiga mos ravishda ơz xolatini ơzgartiradi.
Ayiruvchi sanash qurilmasining ishlash jadvali quyidagicha.

№	Q3	Q2	Q1
7	1	1	1
6	1	1	0
5	1	0	1
4	1	0	0
3	0	1	1
2	0	1	0
1	0	0	1
0	0	0	0

Sanash qurilmalari kirishdagi impul`sning maksimal chastotasi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

bu yerda : t_cx - sinxrosignal davri; n – sanoq triggerlari soni; t_T – sanoq triggerida ơtish jarayoni vaqti
Sanash qurilmasining asosiy kơrsatkichi sanash koeffisienti bilan xarakterlanadi.

bu yerda n- sanovchi triggerlarning soni.
Reversiv sanash qurilmasi ikki yoqlama yơnalishda sanash imkoniyatiga ega bơlib, sanash yơnalishi uchun maxsus boshqarish kirishlari (“+” va “-”)ga ega.

Sanash qurilmalaridan chostata bơlgichlari sifatida ham foydalanish mumkin. Uning triggerlari chiqishlari kirishga nisbatan chastotani Q₁ - ikki marta, Q₂ - tơrt marta, Q₃ - sakkiz marta bơladi.