Elektromexanika

4. ROTOR CHULG”AMLARI.



14–rasm. Rotorning po’lat varag’i.
Asinxron divigatelning aylanuvchan qismi – rotorning ham chulg’ami ham bo’ladi. Bu chulg’am stator o’zagi singari po’lat varaqlardan (14–rasm) yig’ilgan bo’lib, 1 po’lat silindirning ariqchalariga joylashtiriladi (13–rasm). Chulg’am fazali bo’lishi, ya’ni stator chulg’amining tayorlanish prinsipi, o’yicha yasalishi ham mumkin.


13–rasm. Asinxron dvigatel’ rotorining chulg’ami.

15–rasm. Qisqa tutashtirilgan dvigatel rotori.


16–rasm. «Olmaxon» g`ildiragi.
Chulg’am fazasiga dvigatelni yurgizib yuborish yoki tezligini rostlashda zarur bo’ladigan qo’shimcha qarshilik (reastot) ulanganida shunday qilinadi. Chulg’am yulduz shaklida ulanadi, uchlari esa rotorning vali 3 ga kiydirilgan hamda hamda valdan va bir – biridan izolyasiya qilingan uchta kontakt xalqalar 2 ga ulanadi (13–rasm). Silindirning chekka kesim uchlariga dvigatelni sovutuvchi ventilyatorlarning parakklari 4 mahkamlanadi. Bunday divigatel’ faza rotorli yoki halqali dvigatel’ deb ataladi.

Ko’pincha divigatellar qisqa tutashtirilgan qilib yasaladi, ularda po’lat sterjen’ ariqchalarida mis sterjenlar bo’lib, ular chekka kesimlardagi mis halqalarga qisqa tutashtirilgan bo’ladi (15–rasm). Chulg’am 16–rasmda alohida qilib ko’rsatilgan qafas ko’rinishida bo’ladi. 100 KBT gacha divigatellarda bu chulg’am ariqchalariga alyuminiy qo’yib yasaladi. Bunda 13–rasmda ko’rsatilgandek, chekka halqalar va divigatelni sovituvchi ventilyator parraklari ham bir vaqtda bira to’la qo’yib qo’yiladi. Dvigatelning halqalari va tashqi sovitish qismi bilan qisqa tutashtirilgan holdagi ko’rinishi 17 va 18 rasmlarda ko’rsatilgan.

17–rasm. Uch fazali halqali asinxron dvigatel.


18–rasm. Uch fazali qisqa tutashtirilgan asinxron dvigatel.
5. ASINXRON DVIGATELNING ISHLASH PIRINSIPI.



19–rasm. Asinxron dvigatelning cos  bo’lgandagi ishi.
Statorga berilgan  tarmoq kuchlanishi (19–rasm) ta’sirida uning chulg’amida  tok o’tadi, bu tokning oniy yo’nalishi a paytga mos ravishda (2–rasmda) ko’rsatilgan. Bu tok stator va rotor orqali tutashuvchi Ф magnit oqimi hosil qiladi. Bu oqim transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg’amida hosil qilganidek, ikkala chulg’amda ham  va  E.Yu.K. hosil qiladi. Shunday qilib, asinxron divigatel’ aylanuvchi magnit oqimi E.Yu.K. hosil qiladigan uch fazali transformatorga o’xshaydi. Oqim soat strelkasi harakati yo’nalishida aylanayotgan bo’lsin. E.Yu.K. ta’sirida rotor chulg’amida yo’nalishi 19–rasmda ko’rsatilgan  tok o’tadi; bu tok faza jixatidan bilan bir xil deylik.  tok va Ф oqimning o’zaro ta’siridan rotorni magnit oqimi aylanishi ketidan aylantiruvchi F elektromagnit kuchlar vujudga keladi. SHunday qilib, asinxron divigatelni ikkilamchi chulg’ami aylanuvchi va    quvvatni mexanik quvvatga aylantira oluvchi transformator deyish mumkin. Rotor hamma vaqt aylanuvchi magnit oqimidan orqada qoladi, chunki faqat shu holdagina  E.Yu.K. va binobarin,  tok hamda F kuchlar vujudga kelishi mumkin. Rotorning aylanish yo’nalishini o’zgartirish uchun oqimning aylanish yo’nalishini o’zgartirish kerak. Buning uchun tarmoqdan statorga tok ktltiruvchi ixtiyoriy ikkita simning o’rnini almastirish kifoya. Bu holda fazalarning ketma – ketligi ABC dan ACB ga yoki BAC ga o’zgaradi va oqim qarama – qarshi tomonga aylanadi.