Elеktrоmagnit induksiya hоdisasi

 

---

3.3   Elеktr zanjirni ulash va uzilishdagi tоklar 

 

Tokli konturdagi tokning har qanday o‘zgarishi o‘z  induksiya EYKni 

yuzaga  keltiradi,  natijada  konturda  asosiy  tokdan  tashqari  qo‘shimcha 

o‘zinduksiya  ekstratoklari  yuzaga  keladi.  Lens  qoidasiga  asosan  ekstra-

toklar  shunday  yo‘nalgan  bo‘ladiki,  ular  hamma  vaqt  zanjirdagi  tokning 

o‘zgarishiga  to‘sqinlik  qiladi.  Bu  hol  elektr  zanjirni  manbaga  ulash  va 

uzishda namoyon bo‘ladi.  

EYK ε, ga, rezistor qarshiligi R va g‘altak induktivligi L bo‘lgan elektr 

zanjirini manbadan uzishdagi tokning o‘zgarish jarayoni bilan tanishamiz. 

Tashqi manba tufayli zanjirda o‘zgarmas tok oqmoqda I

0

=ε/R (manbaning 

ichki qarshiligini hisobga olmaymiz). 

Vaqtning t=0 momentida zanjirni tok manbaidan uzamiz. G‘altakdagi 

tokning  kamayishi  tufayli  unda  o‘zinduksiya  EYK  ε  =-LdI/dt,  yuzaga 

keladi  va  Lens  qoidasiga  ko‘ra  asosiy  tokning  kamayishiga  to‘sqinlik 

qiladi. Ixtiyoriy vaqtda zanjirdagi tok Om qonuni orqali aniqlanadi  

I=ξ

s

/R, yoki 

IR=-LdI/dt. 

Bu ifodani o‘zgaruvchilarga ajratib ,  

dI/I=-(R/L)dt                                                 (3.2) 

quyidagi ifodani hosil qilamiz.  (3.2) ifodani tok bo‘yicha I ( I

0

 dan I gacha) 

va vaqt bo‘yicha t (0 dan t gacha), integrallab 

ln(I/I

0

)=-Rt/L,  

hosil qilamiz. 

I I

o

e

–t

,                                                    (3.3) 

Bu  yerda  =L/R  —  zanjirning  vaqt  doimiysi  bo‘lib  relaksatsiya  vaqti 

deyiladi.  Bu  shunday  vaqtki,  bu  vaqt  ichida  zanjirdagi  tok  kuchi  e  marta 

kamayadi. 

Shunday  qilib,manbani  zajirdan  uzish 

jarayonida  tok  kuchi    eksponensial  qonun 

bo‘yicha o‘zgarib 3.4-rasmdagi 1 egri chiziq 

ifodalanadi.  Zanjirning  induktivligi  katta 

bo‘lib,  qarshiligi  kichik  bo‘lsa,  relaksatsiya 

vaqti  katta  bo‘lib  zanjirdagi  tok  kuchi  sekin 

kamayadi. 

Zanjirni  manbaga  ulaganimizda  uning 

EYK ε dan tashqari o‘zinduksiya EYK.  

 

ε

  s

=-LdI/dt,  hosil  bo‘ladi  va  Lens  qoidasiga  ko‘ra  asosiy  tokning 

ortishiga to‘sqinlik qiladi. 

Om qonuniga ko‘ra                        

IR= ε + ε

 s

,  

3.4-rasm 

---

yoki 

IR= ε -LdI/dt. 

IR- ε =-LdI/dt .                                        (3.3) 

u=IR-ε,  belgilab  yangi  o‘zgaruvchi  kiritamiz.  du=RdI  ni  dI=du/R 

ko‘rinishda yozib, bu ifodalarni (3.3) ga qo‘yib 

du/u=-dt/ , 

Zanjirni ulash momentida (t=0) tok kuchi I=0 va u=- ε. ifodani E.Y.K. 

bo‘yicha I ( - ε dan (IR — ε) gacha) va vaqt bo‘yicha  t ( 0 dan  t gacha), 

integrallab 

ln(IR- ε)/- ε =-t/ , 

 ifodani hosil qilamiz 

I I

o

(1–e

–t

),                               (3.4) 

bu yerda I

0

= ε /R — tokning erishgan qiymati ( t

 da)