Elektrolit eritmalar va tuzlar gidrolizi

Elektrolit eritmalar va tuzlar gidrolizi.
Ma’lumki, elektrolitlar suvda eritilganda ionlarga ajraladi.Elektrolitlarning eritmalarida boradigan reaksiyalarning hammasi ionlararo reaksiyalardir. Shuning uchun reaksiyalarning ionli tenglamalarini tuzish kerak boʻladi.
• Reaksiyalarning ionli tenglamalarini tuzishda;
a) oksidlar; b) gazlar; d) erimaydigan yoki kam eriydigan moddalar; e) kam dissotsilanadigan moddalar ( kuchsiz elektrolitlar) ionlarga ajratilmasdan (molekulyar holda) yoziladi. Masalan;
Suv, kuchsiz kislota (HNO₂, HCN, H₂CO₃, H₂SO₃, CH₃COOH va boshqa) lar; kuchsiz asos (NH₄OH, Cu(OH)₂, Fe(OH)₃ va shunga oʻxshash) lar; amfoter gidroksid (Al(OH)₃, Zn(OH)₂, Cr(OH)₃ va boshqalar)lar; kam eriydigan tuz (AgCl, BaSO₄, CaCO₃, FeS va h.z) lar; shuningdek gazsimon modda (CO₂, SO₂, H₂, H₂S, NH₃ va h.z) lar va metall hamda metallmaslarning oksidlari (Na₂O, CaO, P₂O₅, SiO₂, B₂O₃ va h.z) molekula koʻrinishida yoziladi. Reaksiya tenglamalarini tuzishda reaksiya mahsulotlari orasida erimaydigan yoki kam eriydigan moddalar boʻlsa ↓, gazsimon va uchuvchan moddalar boʻlsa ↑ belgisi qoʻyiladi. Misol sifatida quyidagi reaksiyalarni koʻrib chiqamiz:
Aℓ₂(SO₄)₃+3Ba(NO₃)₂→2Aℓ(NO₃)₃+↓3BaSO₄ 2Aℓ³⁺+3SO +3Ba²⁺+6NO →2Aℓ³⁺+6NO +↓3BaSO₄
toʻliq ionli tenglama
Tenglamaning har ikkala tomonidagi bir xil ismli ionlarni qisqartirib, quyidagi tenglamani hosil qilamiz:
3Ba²⁺+3SO →↓3BaSO₄
qisqartirilgan ionli tenglama


Masalalar
1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasining mohiyati nimada ?
2. Suvda eritilganda moddalarning ionlarga ajralish protsessi (jarayoni) nimaga bogʻliq ?
3. Ion va kovalent bogʻlanishli birikmalar suvda eritilganda dissotsilanish mexanizmi bogʻlanishlar turiga qarab farq qiladimi ?
4. Dissotsilanish darajasi va konstantasi nima ? Ular nimalarga bogʻliq.
5. Kuchli elektrolit deganda nimani tushunasiz va ularga misollar keltiring.
6. Sirka kislotaning dissotsilanish muvozanati eritmaga a) natriy atsetat; b) suv; d) HCℓ; e) NaOH qoʻshilganda qaysi tomonga siljiydi?
7. Ammiakning suvli eritmasiga qanday moddalar qoʻshilganda uning dissotsilanishi a)ortadi; b) kamayadi?
8. Qanday elektrolitlar bosqichli dissotsilanadi? Nima uchun bir bosqichdan ikkinchisiga oʻtganda dissotsilanish konstantasi keskin kamayadi?
9. Qaysi reaksiyalarda eritmalarda boradigan ion almashinish reaksiyalari oxirigacha boradi?
10. Eritmalarda quyidagi moddalar orasida boradigan ion almashinish reaksiyalarini toʻliq ionli va molekulyar holatda yozing:
a) CaCℓ₂ + NaHCO₃; b) Ca₃(PO₄)₂ + HCℓ; d) CuSO₄ + H₂S.
11. Quyidagi moddalarning elektrolitik dissotsilanish tenglamalarini tuzing: Ba(OH)₂; Aℓ(OH)₃; NiSO₄; CaCℓ₂; HBr; H₂SiO₃; KHCO₃; Pb(OH)NO₃; Be(OH)₂; NaH₂PO₄; Na₂HPO₄. Qaysi elektrolit suvli eritmasida vodorod kationlarini hosil qiladi?
12.Fe(OH)SO₄, Aℓ(OH)₂Cℓ, Na₃PO₄, Li₂S, KCN, Ni(NO₃)₂, Ca(HCO₃)₂, H₂SO₃, Co(OH)₂ elektrolitlari berilgan. Bu moddalarning elektrolitik dissotsilanish tenglamalarini tuzing va qaysi elektrolit eritmasida gidroksid-ioni hosil boʻlishini aniqlang.
13. Quyidagi elektrolitlarning dissotsilanish tenglamalarini tuzing. Qaysi biri vodorod ionlarini hosil qilishini aniqlang:
Zn(H₂PO₄)₂, Mn(OH)₂, HMnO₄, CH₃COOH, Fe(HSO₄)₃, FeOHCℓ , Ni(NO₂)₃, H₂MnO₄, (MgOH)₂SO₄.
14. Quyidagi qaysi elektrolit bir vaqtning oʻzida ham H⁺, ham OH^- ionlarini hosil qiladi:
LiOH, Co(OH)Cℓ₂, Cr(OH)₃, (ZnOH)₃PO₄, Sn(OH)₂, Cu(HSO₃)₂, Pb(OH)₂.
15. Quyidagilardan qaysi biriga AgNO₃ eritmasi ta’sir ettirilganda AgCℓ choʻkmasi hosil boʻladi ?
a) NaCℓ; b) KCℓO₃; d) HCℓ; e) KCℓO₄; f) CaCℓ₂.
16. Quyidagi reaksiyalarning qaysi biri amalda oxirigacha boradi?
a) HCℓ + AgNO₃ →
b) H₂SO₄ + NaCℓ →
d) Na₂ SO₄ + Ba(OH)₂ →
e) HNO₃ + KOH →
f) KCℓ + HNO₃ →
g) NaCℓ + KOH →
J: g dan tashqari hammasi oxirigacha boradi.
17. Quyidagi moddalar jufti eritmada bir vaqtda mavjud boʻla oladimi?
a) NaOH va P₂O₅; b) Ba(OH)₂ va CO₂; d) KOH va NaOH; e) NaHSO₄ va BaCℓ ₂; f) HCℓ va Aℓ (NO₃)₃. J: a) yoʻq; b) yoʻq; d) ha; e) yoʻq; f) ha.
18. Nima uchun Na₃PO₄ eritmasi kuchli ishqoriy, NaH₂PO₄ eritmasi esa kuchsiz kislotali muhitga ega?
19. 250 g 12 % li kumush nitrat eritmasiga 300 g 4 % li natriy xlorid eritmasi qoʻshildi. Hosil boʻlgan choʻkmaning massasini va eritmadagi tuzlarning massa ulushlarini hisoblang. J: 25,32 g choʻkma; 0,32% NaCℓ va 2,86 % NaNO₃.
Yechish: 250 g 12 % li eritma tarkibida necha gramm kumush nitrat va 300g 4% li eritma tarkibida necha gramm natriy xlorid borligini topamiz:
250 g ----- 100 %
-------- 12 % =30 g AgNO₃
300 g ------ 100 %
----------- 4 % =12 g NaCℓ.
Reaksiya tenglamasini yozib reaksiya tenglamasi boʻyicha moddalarning massalarini hisoblaymiz.

12 - 10,32 = 1,68 g NaCℓ ortib qolgan.
Reaksiya tenglamasi boʻyicha;

Masala shartiga koʻra 250g eritmaga 300 g eritma qoʻshilgan va (250 + 300) 550 g eritma hosil boʻlgan. Shu eritmadan 25,32 g tuz choʻkmaga tushgan, natijada (550 - 25,32) 524,68g eritma qolgan. Eritmadagi tuzlarning massa ulushlarini topamiz:

20. 50 ml (ρ = 1,02 g/ml) 15% li sirka kislota eritmasi 4,8 g magniyni oksidlash uchun yetadimi? J: yetmaydi.
21. 1,39 g natriy bromid kristallogidrati bilan moʻl miqdor kumush nitrat eritmasi ta’sirlashganda 1,88 g choʻkma hosil boʻlgan. Natriy bromid kristallogidratining formulasini aniqlang. J: NaBr ∙ 2 H₂O.
22. Tarkibida massa jihatdan 30 % MgO, 20 % ZnO va 50 % BaO boʻlgan 40 g aralashmaga 600 ml (ρ=1,08 g/ml) 12 % li sulfat kislota eritmasi qoʻshildi. Hosil boʻlgan eritmadagi suvning miqdorini toping. J: 32,2 mol H₂O.
23. Xrom (III) xloridning ishqoriy eritmasi orqali xlor gazi oʻtkazilganda kaliy xromatning massa ulushi 5% boʻlgan eritma hosil boʻlgan. Olingan eritmada kaliy xloridning massa ulushini aniqlang.J: 11,5 %.
Yechish: CrCℓ₃ + 6KOH = K₃

Umumiy holda:
24. 200 g 20 % li NaOH eritmasiga 250 g mis kuporosi (CuSO₄ ∙ 5H₂O) qoʻshildi. Hosil boʻlgan choʻkmaning massasini va eritmadagi moddalarning konsentratsiyalarini aniqlang. J: 20% CuSO₄, 18%Na₂SO₄,49g Cu(OH)₂↓
25. Kaliy permanganatning 3276 g 10% li eritmasi orqali azot va oltingugurt (IV) oksiddan iborat 162,8 l aralashma oʻtkazildi. Gazlar aralashmasining havoga nisbatan zichligi 1,276 ga teng boʻlsa, hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning massa ulushlarini aniqlang.
J: KMnO₄=6,32 %,H₂SO₄=2,08 %; MnSO₄=3,21 %, K₂SO₄=1,85 %
26. 350 ml 0,25 mol ∕ l konsentratsiyali kaliy sulfat eritmasiga 10% li oleum qoʻshildi. Bunda KHSO₄ va K₂SO₄ ning konsentratsiyalari tenglashgan boʻlsa, qoʻshilgan oleumning massasini hisoblang. J: 3,27 g.
Yechish: Kaliy sulfat eritmasidagi tuzning massasini topamiz:
g K₂SO₄
H₂SO₄ + K₂SO₄ = 2KHSO₄
g tuz reaksiyaga kirishgan boʻlsa, eritmada (15,225 - ) gramm K₂SO₄ qoladi.
Reaksiya tenglamasi boʻyicha 174 g K₂SO₄ dan 272 g KHSO₄ , g K₂SO₄ dan esa KHSO₄ hosil boʻladi:
Masala sharti boʻyicha eritmada qolgan K₂SO₄ ning massasi hosil boʻlgan KHSO₄ ning massasiga teng; ya’ni 15,225 - = ni yechib =5,94 g ga ega boʻlamiz. Reaksiya tenglamasi boʻyicha 98 g kislota bilan 174 g tuz reaksiyaga kirishadi:


90+12,25=102,25 g kislota.

27. Tarkibida alyuminiyxlorid va xlorid kislota saqlagan 300 ml eritma 107,1 ml 7 mol ∕ l konsentratsiyali ishqor eritmasi bilan reaksiyaga kirishadi. Hosil boʻlgan choʻkma qizdirilganda 7,65 g quruq modda olingan boʻlsa boshlangʻich aralashmaning konsentratsiyasini aniqlang.
J: 0,5 mol∕ l alyuminiy xlorid; 1 mol ∕ l xlorid kislota.
28. 200 ml suvda 0,7 g litiy eritilganda hosil boʻlgan eritmaning konsentratsiyasinianiqlang. J: 1,2 %
29. 500 g suvdan foydalanib 14,79 % li bariy gidroksid eritmasini tayyorlash uchun necha gramm bariy metalli kerak boʻladi? J: 67,2 g.
Yechish:

formulaga qiymatlarini qoʻyamiz.
7395 +11,85 = 124,82 tenglamaga ning qiymati ni qoʻyamiz: 7395+11,85 dan =67,2 kelib chiqadi.

Diagonalga qoʻyamiz:

Suvning massasi masala sharti boʻyicha (500g) berilgan. Bundan

30. 14,2 % li eritma tayyorlash uchun 100 g suvda necha gramm bariy eritish kerak ? J: 12,8 g
31. 300 g 8 % li eritma tayyorlash uchun qancha suv va natriy kerak boʻladi ? J:13,8 g natriy va 286,2 g suv .
32. 2 % li Ba(OH) ₂ eritmasini tayyorlash uchun 1000ml suvda necha gramm bariy eritish kerak ? J: 16,3 g
33. 500 g suvdan foydalanib 14,79 % li bariy gidroksid eritmasini tayyorlash uchun necha gramm bariy metalli kerak boʻladi? J: 67,2 g.
Yechish:

formulaga qiymatlarini qoʻyamiz.
7395 +11,85 = 124,82 tenglamaga ning qiymati ni qoʻyamiz: 7395+11,85 dan =67,2 kelib chiqadi.

Diagonalga qoʻyamiz:

Suvning massasi masala sharti boʻyicha (500g) berilgan. Bundan

34. 1,39 g ishqoriy metall 100 g suvda eritilganda 4,72 % li eritma hosil boʻlgan boʻlsa, qaysi metall eritilganligini aniqlang. J: Li.
Yechish:

2Me+2H₂O↔2MeOH+H₂
= E_Me= 6,96 ; demak, bu metall Li ekan.
35. 5 % li bariy nitrat eritmasini hosil qilish uchun 200 g 15 % li bariy nitrat eritmasiga necha gramm Na₂SO₄ ∙ 7H₂O qoʻshish kerak ?
J: 20,4 g Na₂SO₄∙ 7H₂O
Yechish: Reaksiya tenglamasini yozamiz;
Ba(NO₃)₂+Na₂SO₄∙7H₂O=BaSO₄↓+2NaNO₃+7H₂O
261g268 g 233 g z
, , ; dan oʻrniga qiymatlarni qoʻysak ; ni yechib
1000 + 0,67 = 3000 - 97,388 y
= ni oʻrniga qoʻysak1000 + 0,67∙ ;
=20,4g Na₂SO₄∙7H₂O .
36. 5% li natriy nitrat eritmasini hosil qilish uchun 200g 15% li bariy
nitrat eritmasiga necha gramm Na₂SO₄∙7H₂O qoʻshish kerak ? J: 16g
37. 5% li Na₂SO₄ eritmasini hosil qilish uchun 200g 15% li bariy nitrat eritmasiga necha gramm Na₂SO₄∙7H₂O qoʻshish kerak ? J: 52,1g.
38. Sulfat kislotaning 10% li eritmasini hosil qilish uchun uning 100ml (ρ=1,3g/m) 40% li eritmasiga necha gramm BaCℓ ₂∙2H₂O qoʻshish kerak?
Yechish: 1-usul. Reaksiya tenglamasini yozamiz:
BaCℓ₂ ∙2H₂O + H₂SO₄ = BaSO₄↓ + 2HCℓ + 2H₂O.
g eritma tarkibida necha gramm H₂SO₄ borligini topamiz:

Tarkibida 52 g H₂SO₄ boʻlgan 130 g eritmaga mol BaCℓ ₂ ∙ 2 H₂O qoʻshilganda mol kislota reaksiyaga kirishadi va mol choʻkma (BaSO₄) hosil boʻladi. Olingan eritmaning massasi :
ga , eritmadagi H₂SO₄ ning massasi esa ga teng boʻladi.
ga qiymatlarini qoʻyamiz:
dan 1300+110 =5200-9800
3900=9910 =0,394 mol BaCℓ₂∙2H₂O.
1 mol BaCℓ ₂ ∙ 2H₂O ------ 244 g
0,394 mol ----- = 96,02 g BaCℓ₂ ∙ 2H₂O.
2-usul. BaCℓ₂ ∙ 2H₂O + H₂SO₄ → BaSO₄↓ + 2HCℓ + 2H₂O.
244 g 98 g233 g

; ; .
dan
1300 + 24,9 - 9,55 = 5200 - 40,16 tenglamaga ning qiymati ni oʻrniga qoʻyib yechsak = 96,02g ga ega boʻlamiz.
39. 100 ml 5,5 M (ρ =1,1g/ml) xlorid kislota eritmasiga necha gramm kumush nitrat qoʻshilganda, hosil boʻlgan eritmada nitrat kislotaning massa ulushi 10% ga teng boʻladi?J: 31 g AgNO₃.
40. 47 ml 25% li (ρ=1,08 g/ml) Na₂CO₃ eritmasiga necha gramm
CaCℓ ₂ ∙ 6H₂O qoʻshilganda Na₂CO₃ ning massa ulushi 10% ga teng boʻlgan eritma hosil boʻladi?J: 14,1 g CaCℓ ₂ ∙ 6H₂O.
41. 100g 15 % li H₃PO₄ eritmasiga 200 g 10% li KOH eritmasi qoʻshildi. Hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning konsentratsiyalarini aniqlang. J: 5,92 % K₂HPO₄ va 3,6 % K₃PO₄ .
42. 147g 10 % li H₂SO₄ eritmasi orqali 4,48 l (n. sh. da) NH₃ oʻtkazildi. Hosil boʻlgan eritmaning konsentratsiyasini aniqlang. J: 7,65 % NH₄HSO₄ va 4,39 % (NH₄)₂SO₄.
43. Natriy gidroksidning 400g 1 % li sovuq eritmasi orqali 4,48 l
(n.sh.da) NO₂ oʻtkazilganda hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning konsentratsiyalarini aniqlang.J: NaNO₃=1,04%; NaNO₂=0,84%; HNO₃=0,77%; HNO₂=0,57%.
44. 25 ml (ρ = 1,1 g/ml) 20% li HCℓ eritmasiga 4 g FeS ta’sir ettirilganda hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning massa ulushlarinihisoblang. J: 19,3 % FeCℓ₂; 7,3% HCℓ;
45. 50 ml (ρ=1,3 g/ml) 3 molyar li kaliy karbonat eritmasiga 35,7 ml (ρ=1,2g/ml) 17% li rux xlorid eritmasi qoʻshildi. Hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning konsentratsiyalarini (%) aniqlang. J:7,5% KCℓ; 5% li KHCO₃; 9,44% K₂CO₃.
Yechish: 2ZnCℓ₂+2K₂CO₃+ H₂O =(ZnOH)₂CO₃ ↓+4KCℓ+CO₂
K₂CO₃ + CO₂ + H₂O = 2KHCO₃
46. 150 g 19,8 % li bariy bromid eritmasiga 23,7 g kaliy sulfit qoʻshildi. Hosil boʻlgan aralashma orqali 2,24ℓ SO₂ oʻtkazildi. Hosil boʻlgan eritmadagi tuzlarning massa ulushini va choʻkmaning massasini aniqlang. J:14,1% KBr; 7,09% KHSO₃; 8,83 % Ba(HSO₃)₂; 10,85 g BaSO_3.
47. Massalari teng boʻlgan mis, temir va ruxdan iborat qotishmaning 6 grammiga 150 g 15 % li xlorid kislota qoʻshilganda hosil boʻlgan eritmada moddalarning massa ulushlarini hisoblang.
J: 2,95 % FeCℓ ₂; 2,72 % ZnCℓ ₂; 11,46 % HCℓ.
48. 50 ml (ρ =1,2 g/ml) 0,4 M natriy gidrosulfid eritmasi bilan 30 g 5 % li natriy gidroksid eritmasi aralashtirildi. Hosil boʻlgan eritmadagi moddalarning massa ulushlarini hisoblang. J: 1,73 % Na₂S va 0,78 % NaOH.
49. 40 ml (ρ=1,15 g/ml) 0,25 molyar li kaliy digidrofosfat eritmasi bilan 40 g 1,5 % li kaliy gidroksid eritmasi aralashtirildi. Olingan eritmada moddalarning massa ulushlari qanday boʻladi? J: 1,88 % K₂HPO₄ va 0,17% K₃PO₄.
50. Vodorodga nisbatan zichligi 11,75 ga teng boʻlgan metan bilan asetilen aralashmasining 4,48 litri yondirilganda hosil boʻlgan gaz 240 g 14 % li kaliy gidroksid eritmasi orqali oʻtkazildi. Hosil boʻlgan eritmadagi tuzning massasini aniqlang. J: 10 g KHCO₃ va 34,5 g K₂CO₃.