«elektroenergetika»

 



 Х

у 

- Х

х

 

Bu yerda: Xu-o'lchanayotgan kattalik qiymati; 

Xx-o'lchanayotgan kattalikning xakikiy qiymati; 

-xakikiy qiymati foizlarida ifodalangan nisbiy xatolik:  



= 



/Х

х 



 100%; 

Xu va Xx bir-biriga yakin bo'lganligi uchun nisbiy xatolikni quyidagicha aniqlash mumkin: 



= 



/Х

у 



 100%; 

Aytib utish kerakki yuqoridagi X ning formulasi o'lchash natijasining aniqligini aks 

ettiradigan ifodadir. O'lchash natijasi umumiy xolda quyidagi formula bilan ifodalanadi:  

Х

х    

= Х

у 

(1 



 



) 

O'lchov asbobining aniqlik sinfi (klassi) K orkali o'lchashdagi nisbiy xatolikni quyidagi 

ifodadan topish mumkin. Keltirilgan xatolikni aniqlik sinfiga teng deb olamiz: 



 =



 К Х

чек 

/Х

у 

har qanday o'lchashdan oldin o'lchash asbobining chegaraviy o'lchash qiymatini (diapazonini) 

tugri tanlib olishimiz kerak, chunki aniqlik sinfi yuqori bo'lgan o'lchash asbobining o'lchash 

chegarasi (Xchek) tugri tanlab olinmagan bo'lsa, xuddi usha kattalik qiymatini boshqa pastrok 

aniqlik sinfli, lekin diapazoni tugri tanlangan asbob bilan aniqrok o'lchash mumkin. Masalan: 

Birinchi ampermetrda   К

1 

=0,5;   I

chek 

=25А;   I

у 

=2,5 А 

Ikkinchi ampermetrda   К

2 

=1,0;    I

chek 

=5 А;   I

у 

=2,5 А 

U xolda     



1 

=0,5



25|2,5 =5%;              



2 

=1



5|2,5 =2%  

Birinchi ampermetr bilan o'lchangandagi o'lchov natijasi quydagicha: 

I

1 

=2,5 



 2,5



5|100=2,5 



 0,125 А  ya’ni    I

1

=(2,5



0,1) А 

Ikkinchi ampermetr bilan o'lchanadigan o'lchov natijasi kuiydagicha: 

I

2 

=2,5 



 2,5



2|100=2,5 



 0,05 А   ya’ni     I

2

=(2,5 



 0,05) А 

Bundan ko'rinib turibdiki ikkinchi ampermetrning o'lchash chegarasi tugri 

tanlanganligi uchun o'lchash xatoligi birinchi-sidan kam chikdi. 

Xatolikning xosil qilish manbaiga qarab xatoliklar usuliy, asbobiy va sub'yektivlarga 

bulinadi: 

-

usuliy

 xatoliklar deb o'lchash usulining va o'lchash natijalarini ishlovining 

takomillashtirilmaganligi sabobli xosil buladigan xatoliklarga aytiladi. Ular ko'pincha yangi 

---

 

9 

usullar kullanilganda tanlab olingan o'lchov vositalarining parametrlari, harakteristikalari 

to'liq inobatga olinmaganda va boshqa paytlarda paydo buladi; 

-

asbobiy

 xatoliklar deb kullanilayotgan o'lchash vositalrining takomillashmaganligi (aniqligi 

chegara-langanligi) orkasidan kelib chikadigan xatoliklarga aytiladi; 

-

sub'yektiv

 xatoliklar kuzatuvchining shaxsiy xususiyat-laridan masalan: biror signal berilgan 

paytda kayd qilishda kechiqish yoki shoshilishdan kelib chikadi. 

O'lchash xatoliklari ularning kelib chiqish sabablariga kura muntazam, tasodifiy va 

ko'pol xatoliklarga bulinadi: 

-

muntazam

 xatolik deganda fakat bitta kattalik bir sharoitda qaytaqayta o'lchanganda 

o'zgarmas bo'lib koladigan yoki biror koida bo'yicha o'zgaradigan o'lchash xatoligi 

tushuniladi; 

-

tasodifiy

 xatoliklar deyilganda fakat bitta katta-likni qayta -qayta o'lchash muobaynida 

tasodifiy o'zgaruvchi o'lchash xatoligi tushiniladi; 

-o'lchashning 

ko'pol

 xatoligi deyilganda berilgan shartlar bajarilganda kutilgan natijadan 

tubdan fark kiladigan o'lchash xatoligi tushiniladi. 

Muntazam xatoliklarni aniqlash va ularni tegishli tuzatmalar kiritish orkali o'lchash 

natijalaridan chiqarib tashlash mumkin. Muntazam xatoliklarga misol qilib asbob 

shkalasining gradirovkasini xatoligi, ya'ni shkalasi darajasiga tushirilgan belgilarni o'z o'rniga 

tushirilmaganligi, o'lchash vositasiga tashki ta'sir etuvchi faktorlar ta'siri xatoligi, masalan: 

(temperaturaning) haroratning o'zgarishi, ta'minlovchi manbaning kuchlanishini o'zgarib 

turishi natijasidagi xatoliklar va boshqalar.