Elektr zaryadlarning o’zaro ta’sir qonuni. Kulon qonuni. Nuqtaviy zaryad haqida tushuncha. Zaryadlarning xalqaro (si) va sgs birliklar sistemasidagi birliklari. Zaryadlarning chiziqiy, hajmiy va sirtiy zichliklari. Reja



Download 7,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/133
Sana11.01.2022
Hajmi7,53 Mb.
#346008
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   133
Bog'liq
Mariza Nebodur domla

1.   Elektr maydonida o’tkazgichlar
 
Tarkibida  erkin  zaryadlari  bo’lgan,  elektr  zaryadini  yengil  ko’chiradigan 
moddalar o’tkazgichlar deb ataladi. O’tkazgichlarga asosan metallar, elektrolitlar, 
ionlashgan gazlar misol bo’ladi. 
O’tkazgichlarni  zaryadlasak,  berilgan  zaryad  uning  tarkibidagi  mikrozaryad 
bilan  o’zaro ta’sirlashib,  shunday  qayta  taqsimlanadiki,  metall  ichida olingan har 
qanday nuqtada maydon kuchlanganligi nolga teng bo’ladi. 
E
ich
=0 
 
 
 
 
 
 
(2.1) 
Elektr maydon potensialining gradiyentiga ko’ra: 
;
dr
d
E



   
 
const


  
(2.2) 
Demak,  o’tkazgich  ichida  va  sirtidagi  barcha  nuqtalarning  potensiali  bir  xil 
bo’ladi,  ya’ni  o’tkazgich  sirti  ekvopotensial  sirtdan 
iboratdir. 
(2.1)  va  (2.2)  ifodalar  zaryadlarni  metallar  sirtida 
tekis  taqsimlanish  shart  deb  ataladi.  Zaryadlarning  tekis 
taqsimlanish  shartiga  ko’ra,  maydon  kuchlanganlik 
chiziqlari  jism  sirtida  uning  har  bir  nuqtasiga 
perpendikulyar bo’lishi kelib chiqadi (7-rasm). 
Elektr    maydoniga  joylashtirilgan  o’tkazgich  larda,  
 
(7-rasm) 


nafaqat  unga  uzatilgan  zaryadlar,balki  uning    tarkibidagi  mikrozaryadlar  ham, 
musbat  zaryadlari  maydon  yo’nalishida,  manfiylari  esa  qarama  –  qarshi 
yo’nalishda ko’chib, induksiyalangan sirt zar-yadlarini vujudga keltiradi. 
Bu  zaryadlarning  maydon  kuchlanganligi  ham  Ostrogradskiy-Gauss 
teoremasiga muvofiq, zaryadning sirt zichligiga proporsional bo’ladi. 
0



E
   
 
 
 
(2.3) 
Tashqi  maydon  kuchlanganligining  chiziqlari  induksiyalangan  manfiy 
zaryadlarga  uzatiiladi  va  yana  musbat  zaryadlardan  boshlanadi.  Metall  ichida 
maydon kuchlanganligi (
E=0
) bo’ladi (8,9-rasm). Metall tashqarisida esa: 
   
                                
 ⃗     
 
⃗⃗⃗⃗     
   
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 
                                      (2.4) 
                 (8-rasm)                                                      (9-rasm) 
 
Metallarda zaryadning taqsimlanishida uning kovak yoki yaxlit bo’lishi mu-
him ahamiyatga ega emas. Zaryad faqat metalning sirti bo’ylab, (kovak va yaxlit 
metallda ham) birday zichlik bilan tekis taqsimlanadi. 
O’tkazgichlarning  bunday  xususiyatidan  yuqori  kuchlanish  manbai  olishda, 
zaryadlarning 
elektrostatik 
generatorini 
yasashda,  elektr  kuchlaridan  himoyalani-shda, 
yashin qaytargich sifatida foydalaniladi. 
Van-de-Graf 
(1920 
yil) 
yasagan 
elektrostatik  generatorning  tuzilishi  bilan  ta-
nishamiz.Generatorning  asosiy  qismi  konduktor 
deb  ataladigan  kovak  metall  shar  1  dan  iborat 
bo’lib, izolyator ustun 2 ga o’rnatil-gan. Zaryad 
 
        (10-rasm) 


mashinasida  hosil  qilingan  zaryad  4-uchlik  orqali  rezina  aralash  ipak  gazlamali 
lenta 3-ga uzatiladi.Zaryad lentadan 6-taroq or-qali konduktorga o’tadi (10-rasm). 
Konduktor  zaryadi  ortishi  bilan  uning  po-tensiali  ham  ortib  boradi.Bunday 
generatorlar yordamida erishish mumkin bo’lgan potensiallar ayirmasi 10
7
V gacha 
bo’ladi.Elektrostatik  gene-ratorlardan  zaryadli  zarrachalarni  tezlatgichlari  sifatida 
yadro reaksiyalarini hosil qilishda foydalaniladi. 
 

Download 7,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish