Электр занжирларида электр юритувчи куч ва токнинг шартли мусбат йўналишлари

Электр занжирлари ва уларнинг элементларининг аҳамияти.

Режа:

1. Электр занжирларида электр юритувчи куч ва токнинг шартли мусбат йўналишлари.

2. Электр занжирлари схемалари, ток ва Э.Ю.К. манбалари.

3. Электр занжирлари схемаларининг элементлари.

1. 
   Электр занжирларида электр юритувчи куч ва токнинг шартли мусбат йўналишлари.
   
2. 
   
   

Одатда электр занжиридаги жараёнларни анализ (таҳлил) қилишда, олдиндан занжир элементларидаги ток ва электр юритувчи кучнинг, улар заминларидаги кучланишнинг шартли мусбат йўналишини қабул қилиш зарурияти туғилади ва улар қабул қилиниб, схемаларда стрелкалар билан курсатилади. (1–расмга қаранг).


1-расм

Шартли мусбат йўналиши ихтиерий ҳолда танланади. Бунда оний ток і, кучланиш U ва Э.Ю.К. е катталикларнинг кийматлари агарда берилган вақтда уларнинг ҳақиқий йўналиши танлаб олинган йўналиш билан мос келса мусбат бўлади.

Схемаларда кучланишлар, токлар ва ЭЮКларнинг шартли мусбат йўналишларини стрелкалар билан эмас, балки уларнинг ҳарфий ифодаларида иккиланган индекс билан (масалан – i_ab, u_ab, e_ab, i₁₂, U₁₂, е₁₂ каби) ёзиш қулайроқдир. Индексларнинг курсатилган кетма-кетлигига кўра мусбат йўналиш сифатида занжирнинг биринчи индексга мос нуқтасидан иккинчи индексга мос нуқтасига қараб йўналган йўналиш қабул қилинади. (U₁₂>0, U_ав>0, aгарда ҳақиқий кучланиш 1 нуқтадан (ёки а нуқтадан) 2 нуқтага (ёки в нуқтага) йўналган бўлса).

Занжирнинг ҳар бир элементида i, u ва е нинг шартли мусбат йўналишларини бир томонга йўналган деб қабул қилиш лозимдир (1расм). У ҳолда қаршиликли элемент учун: U_аb = ri_ab, бу ерда U_r = U_аb ва i =i_ab катталиклар r > O бўлганда бир хил ишорага эга бўлиши лозим (бошқача айтганда бир вақтда ҳар иккаласи ҳам ёки мусбат, ёки манфий бўлишлари лозим). Шу ҳолда қувват ҳам ҳар доим мусбат бўлади:

P_r = U_r  i > 0 (1)

Сиғим учун қуйидаги боғлиқлик ўринлидир:

U_ab=q_a, С>0 бўлиши учун, кучланиш ҳисобланадиган пластинадаги зарядни оламиз, ёки:

(2)

Индуктив чўлғам учун қуйидаги боғлиқлик ўринлидир:

(3)

Бу ерда L > 0 ҳамма вақт ўринлидир, чунки L = ψ_L/i, ўз индукция оқими ψ_L ва чўлғамдаги i ток доимо бир хил йўналган бўлади - ток йўналиши ва ўзиндукция оқими чизиқлари ўзаро ўнг винт қоидаси билан боғлангандир. Агарда, а зажимдан в зажимга ток ҳақиқатда ҳам йўналган бўлса, i_ав > 0. Бунда ток ўсаётган бўлсин (di/dt > 0). У ҳолда U_L=U_ab>0. (1-расмда «+» ва «-» ишоралар). Ҳудди шу тарзда индуктив чўлғам учун U_L=±L боғлиқликни танлаш орқали биз i ва U_L кучланишнинг шартли мусбат йўналишини танлаган бўламиз, ёки улар стрелкаларининг бир томонга йўналтирамиз.

Баён этилганлар мусбат токнинг ўсиши ҳолатида ҳам, ёки унинг абсалют қиймати миқдори ортишида ҳам ўринлидир, чунки натижада чўлғамдаги магнит майдон энергияси ортади ва унинг зажимларидаги қувват мусбат бўлади:

P_L = U_L  i > 0 (2.4.4)

Электр юритувчи куч