Elektr zanjirlari va ularning turlari. Elektr zanjirlarining elementlari. Elektr zanjirlarining asosiy qonunlari. Om va Krixgof qоnunlari. Chiziqli, chiziqli bo’lmagan, parametrik zanjirlar. Differensiallovchi va integrallovchi zanjirlar

Integrallovchi va differensialovchi zanjirlar.
Har qanday o‘zgaruvchan tok zanjiri R, L va C elementlari ketma-ket va parallel va aralash ulangan sxemalardan tashkil topgan bo‘ladi. Zanjirdagi R iste’mol qilayotgan energiya issiqlik (yoki yorug‘lik) energiyasiga aylantiriladi. Qolgan elementlar esa magnit maydon yoki elektr maydon energiyasiga aylantiriladi.
Induktiv g‘altak, kondensator va aktiv qarshilik ketma-ket ulangan zanjir uchun Om qonuni quyidagicha yoziladi.




Bu ifodadagi U va J o‘zgaruvchan tok zanjiridagi tok kuchi va kuchlanishning ta’sir etuvchi qiymatlari
Z- zanjirning to‘la qarshiligi
R- aktiv qarshilik
X_L- induktiv qarshilik
X_C- sig‘im qarshilik
Induktiv va sig‘im qarshiliklar birgalikda o‘zgaruvchan tok zanjiridagi reaktiv qarshiliklar deyiladi va quyidagi ifodalar bilan aniqlanadi.
X_L=ωL va
- o‘zgaruvchan tokning burchak chastotasi rad s^-1 f – o‘zgaruvchan tok chastotasi.
o‘zgaruvchan tok zanjiridagi kuchlanish va tok orasidagi munosabatlarni vektorli diagrammalar vositasida analiz qilinadi.
Ikkita aktiv qarshilikdan iborat zanjir uchun tok va kuchlanish vektorlari o‘zaro arallel yo‘nalgan bo‘lib ular orasidagi faza siljishi 0 ga teng bo‘ladi.
φ=0
Zanjir aktiv va induktiv qarshiliklardan iborat bo‘lsa, kuchlanish tokga nisbatan 90⁰ oldinga siljigan bo‘ladi.
U_L=JX_L 0≤ φ ≤90⁰
Sig‘im va aktiv qarshiliklardan iborat bo‘lsa, kuchlanish tokga nisbatan 90⁰ orqada qoladi.
U_C=JX_C 0> φ >90⁰

O‘zgaruvchan tok zanjiri R, C, L elementlardan tashkil topgan bo‘lsa, veatorli diagramma quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

O‘zgaruvchan tok zanjiri elementlaridagi kuchlanishlar tushuvining vektorli yig‘indisi zanjir uchlariga berilgan kuchlanish vektoriga teng bo‘ladi.

Agar o‘zgaruvchan tok zanjiri faqat ketma-ket ulangan qarshiliklardan iborat bo‘lsa u holda zanjir orqali o‘tayotgan tok

kuchlanish tushuv

bo‘ladi.
Agar zanjir induktiv yoki aktiv-induktiv xarakterga ega bo‘lsa faza siljish burchagi musbat

Agar sig‘im yoki akti-sig‘im harakterda bo‘lsa faza siljishi burchagi manfiy

bo‘ladi.
Agar o‘zgaruvchan tok zanjirida elementlar parallel ulangan bo‘lsa, u holda burcha elementlar bir xil kuchlanish ta’siri ostida bo‘ladi.
Om qonuniga ko‘ra aktiv qarshilik orqali o‘tayotgan tok
induktiv g‘altak orqali o‘tayotgan tok, X_L=ωL induktiv qarshilik.

Umumiy tok


Aktiv qarshilik va sig‘imda iborat zanjirda , kondensator orqali o‘sayotgan tok bunda , burchak chastota . Umumiy tok teng bo‘ladi.

O‘zgaruvchan tok zanjiri. Induktivlik va aktiv qarshiliklardan tashkil topgan bo‘lsa Kirxgof birinchi qonuniga ko‘ra

J=J_R+J_C+J_L
Bunday zanjir uchun vektorli diagramma quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

O‘zgaruvchan tok zanjirida iste’mol qilinayotgan aktiv quvvat

ifoda bilan aniqlanadi.
Reakti quvvat

ifoda bilan aniqlanadi va u quvvatning qancha qismi manbaga qaytarib berilayotganini bildiradi.