Elektr toki. Elektr tokining mavjud bo'lishi shartlari Elektr tokining ta'sirlari

2. Elektr tokining ta'sirlari 
Zaryadlangan zarralarni (elektron va ionlarni) ko'ra olmaganimiz kabi, 
ularning harakatini ham bevosita ko'ra olmaymiz. Biror muhitdan tok 
o'tayotganligini, unda tokning o'tishi tufayli sodir boiadigan ba'zi ta'sirlar orqali 
bilish mumkin. Ana shu ta'sirlar bilan tanishib chiqaylik. 
1.
 
Tokning issiqlik ta'siri. Agar elektr dazmolni, elektr isitgichni tok 
manbayiga ulasak, biroz vaqtdan keyin ularga yaqinlashtirilgan qo'limiz bu 
jismlarning o'zidan issiqlik chiqarayotganligini sezadi. Demak, o'tkazgichlar 
o'zidan elektr tokini o'tkazganda ulardan issiqlik ajralib chiqar ekan. Tok 
o'tayotgan o'tkazgichning issiqlik ta'siri hamma o'tkazgichlarda ham aniq 
kuzatilavermaydi. Xususan, o'ta o'tkazgichlardan (o'ta o'tkazgichlarning xossalari 
bilan keyinroq tanishamiz) tok o'tayotganda ular sezilarli isimaydi.
 
2.
Tokning kimyoviy ta'siri. O'zidan elektr tokini o'ikazuvchi ionli eritma 
elektrolit 
deyiladi. Elektrolitlarda elektr tokini musbat va manfiy zaryadlangan 

---

erkin harakatlana oladigan ionlar tashiydi. Kislota, tuz va ishqorlarning suvdagi 
eritmasi elektrolitga misoldir. Tajribalar ko'rsatadiki, elektrolitdan tok o'tayotganda 
ularning kimyoviy tarkibi o’zgarar ekan. Masalan, mis kuporosi-CuSO
4 
ning 
suvdagi eritmasidan tok o'tkazsak, unga tushirllgan 
elektrodlarning
birida 
toza 
mis 
(Cu) 
ajralib
chiqadi. Tokning kimyoviy ta'siri, asosan 
elektrolitlarda kuzatilib, 
o'tkazgichlarda esa 
bu 
ta'sir 
kuzatilmaydi. 
Tokning kimyoviy ta'sirini elektroliz 
hodisasini o'riganayotganimizda batafsil ko'rib chiqamiz. 
3. Tokning magnit ta'siri. Tokning magnit 
ta
'siri 1819-yili 
daniyalik 
olim 
Ersted tomonidan kashf qilingan. O
'tkazgichdan 
elektr toki o'tganda uning atrofida 
joylashtirilgan magnit 
Strelka
sining og'ishi tajribada kuzatilgan. Elektr tokining bu 
ta'siri uning magnit ta'siri deb yuritiladi. Tokning issiqlik va kimyoviy t
a'sirlaridan 
farqli o’laroq, uning magnit ta'siri o'zidan elektr tokini o'tkazadigan barcha 
muhitlarda kuzatiladi. 
Elektr tokidan amalda foydalanish, uning yuqorida ko'rsatilgan ta'sirlariga 
asoslanadi.