Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Ток ўтказувчи исмлардан ЗРУнинг турли элементларигача бўлган энг ис а масофа
қ
қ қ
Расм
ра ами
қ
Масофа номлари
Белги-
ланиш
и
Изоляцияловчи масофа, мм,
Кучланиш учун, кВ
3
6
10
35
110
220
4.2.14
Ток ўтказувчи исмлардан
қ
ерланган конструкцияларгача ва
биноларнинг исмларига
қ
ча
А
ф-з
65
90
120
290
700
1700
4.2.14
Турли фазаларнинг ўтказгичлари орасидаги
А
ф-ф
70
100
130
320
800
1800
4.2.15
Ток ўтказувчи исмлардан 
қ
бутун тўси ларгача
қ
Б
95
120
150
320
730
1730
4.2.16
Ток ўтказувчи исмлардан 
қ
тўрли (сетка) тўси ларгача
қ
В
165
90
220
390
800
1800
4.2.16
Турли занжирларнинг тўсилмаган ток ўтказувчи исмлар
қ
и
орасидаги
Г
2000 2000 2000 2200 2900
3800
4.2.17
Тўсилмаган ток ўтказувчи исмлар
қ
дан полгача
Д
2500 2500 2500 2700 3400
4200
4.2.17
ЗРУдан ОРУ удудига чи маган ва улар остида йўлак бўлмаганда,
ҳ
қ
тўсилмаган ЗРУдан чи ишлар билан е
қ
р орасидаги масофа
E
4500 4500 4500 4750 5500
6500
4.2.16
Контакт ва ажратилган олатда
ҳ
ги ажратгич пичо
қ
ларидан иккинчи
контактга уланган шинагача
Ж
80
110
150
350
900
2000
226

---

4.2.14-расм.ЗРУдаги турли фазаларнинг изоляцияланмаган ток ўтказгичлари орасидаги ва улар билан
ерланган исмлар 
қ
орасидаги энг кичик масофалар (4.2.8-жадвал бўйича).
4.2.15-расм. ЗРУдаги изоляцияланмаган ток ўтказувчи исмлар ва 
қ
бутун тўси лар орасидаги энг кичик
қ
масофалар (4.2.8-жадвалга мувофи )
қ
.
4.2.16-расм. ЗРУдаги изоляция илинмаган ток ўтказувчи исмлардан
қ
қ
тўрли тўси ларгача бўлган ва
қ
тўсилмаган изоляцияланмаган ток ўтказувчи исмлари ўртасида
қ
ги энг кичик масофалар (4.2.8-жадвал
бўйича)
227

---

4.2.17-расм. Eрдан тўсилмаган изоляцияланмаган ток ўтказувчи исмларгача бўлган ва чинни
қ
изоляторининг пастки иррасига бўлган энг кичик масофалар ва ЗРУга ўтиш баландлиги. ОРУ удудига
қ
ҳ
кирмайдиган, чи ишлар остида транспортлар ва бош алар харакатланадиган жойлар ёки йўлаклар бўлмаган
қ
қ
ЗРУнинг линия чи ишларидан ергача бўлган энг кичик масофа.
қ
4.2.76.Транспортлар ва бош алар харакатланадиган жойлар ёки йўлакларнинг кесиб ўтмайдиган ЗРУнинг хаво кириш
қ
(воздушный ввод) ларида, ўтказгичнинг энг пастки ну тасидан ер сатхигача бўлган масофа 4.2.8-жадвалда Е ўлчам учун
қ
кўрсатилган масофадан кам бўлмаслиги кeрак (4.2.17-расм).
Агар бу масофа кам бўлса мазкур кириш тагида баландлиги 1,6 м бўлган таш и дeвор билан тўсилган бўлиши кeрак,
қ
бунда eрдан девор тeкислигидаги ўтказгичгача бўлган масофа камида 
E 
бўлиши кeрак.
Транспортлар ва бош алар харакатланадиган жойлар ёки йўлакларнинг кесиб ўтадиган ЗРУнинг хаво кириш
қ
(воздушный ввод) ларида, энг пастки ўтказгичдан ер сатхигача бўлган масофа ЭУТ нинг
Қ
II-бўлим 2.5.111 ва 2.5.112-
моддаларга мувофи абул илиниши кeрак.
қ қ
қ
ОРУ удудига ЗРУ дан чи адиган аво чи иш(воздушный вывод) ларида бeлгиланган масофалар 4.2.5-жадвалнинг Г
ҳ
қ
ҳ
қ
ўлчамига мувофи абул илиниши кeрак
қ қ
қ
(4.2.6-расм).
ўшни занжирларнинг чи ишлари ўртасида тўси лар кўзда тутилмаган бўлса иккита занжирнинг ўшни линия
Қ
қ
қ
қ
чи ишлари орасидаги масофа 4.2.5-жадвалида кўрсатилган Д ўлчами учун берилган ийматлардан кам бўлмаслиги кeрак.
қ
қ
ЗРУ томларида аво киришлари устидан, четки фаза ў ларидан камида 0,5 м жойлашагн баландлиги камида 0,8 м
ҳ
қ
бўлган тўси лар бўлиши кeрак.
қ
Бу тўси лар ўрнига, худди шу ўлчамдаги соябонларни ўрнатишга рухсат бeрилади.
қ
4.2.77. РУ томи устида жойлашган РУ биносига кириш ўткагичлари ундан камида ушбу оидаларнинг 4.2.53-бандида
Қ
кўрсатилган баландликда жойлашган бўлиши кeрак.
4.2.78. РУдан чи иш уйидагиларга жавоб бериши кeрак:
қ
қ
1. РУ узунлиги 7 м гача бўлганда битта чи иш
қ
га рухсат этилади.
2. РУ узунлиги 7 м дан 60 м гача бўлса, унинг охирларида иккита чи иш б
қ
ўлиши кeрак.
3. РУ узунлиги 60 м дан орти бўлса, унинг оxиридаги чи ишлардан таш ари, шундай хисоб-китоблар билан ўшимча
қ
қ
қ
қ
чи ишлар бўлиши керакки, бунда xизмат кўрсатиш коридори, бош арув коридори ёки портловчи коридорнинг ихтиёрий
қ
қ
ну тасидан чи ишгача бўлган масофа 30 м дан ошмаслиги кeрак.
қ
қ
Чи ишлар уйидагича бўлиши мумкин: таш арига; зина афасига; ён инга ва портлашга хавфли бўлган жисмлар,
қ
қ
қ
қ
ғ
аппаратлар ёки ишлаб чи аришларни ўз ичига олмаган, ёнмайдиган дeворлар ва тўси ли ишлаб чи аришнинг бош а
қ
қ
қ
қ
биноларига; ён инга чидамлилик чегараси камида 0,6 соат бўлган ийин ёнадиган ёки ёнмайдиган эшиклар билан
ғ
қ
ажратилган РУ нинг бош а xоналарига. Кўп аватли РУларда иккинчи ва ўшимча чи ишлар, таш и ён ин зинасига эга
қ
қ
қ
қ
қ
ғ
бўлган балконларга ам бажарилиши мумкин.
ҳ
4.2.79. Катта узунликдаги портловчи коридорлар, ушбу оидаларнинг 4.2.81-бандига мувофи амалга ошириладиган
Қ
қ
ён инган чидамлилик чегараси камида бир соат бўлган эшикли ёнмайдиган тўси лар ёрдамида, узунлиги 60 м дан кўп
ғ
қ
бўлмаган бўлинмаларга бўлиниши кeрак. Портловчи коридорлар таш арига ёки зина афасига чи ишга эга бўлиши кeрак.
қ
қ
қ
4.2.80. РУ xоналарни ар бир авати полининг бутун майдони бўйлаб бир xил текисликда бажарилиши тавсия
ҳ
қ
этилади. Полларнинг конструкцияси улардан цeмeнт чангини осил бўлишини истисно илиши кeрак (ушбу оидаларнинг
ҳ
қ
Қ
4.2.107-бандига аранг).
қ
Ало ида xоналар ўртасидаги ва коридорлардаги эшикларда остоналар бўлишига рухсат бeрилмайди
ҳ
(ушбу оидаларнинг 4.2.86, 4.2.87, 4.2.89 ва 4.2.90-бандлари бундан мустасно).
Қ
228

---

4.2.81. РУларнинг эшиклар таш арига ёки бош а xоналар йўналиши бўйича очилиши керак ва ичкаридан калитсиз
қ
қ
очиладиган, ўз-ўзидан улфланадиган улфларга эга бўлиши кeрак.
қ
қ
Битта РУнинг бўлинмалари орасидаги ёки иккита ўшни РУ xоналарининг ўртасидаги эшиклар шундай урилмага эга
қ
қ
бўлиши керакки, бунда ёпи олатдаги эшикни ар икки томонидан хам очиш имкони бўлиши кeрак.
қ ҳ
ҳ
Турли кучланиш РУ бинолари (бўлинмалари) орасидаги эшиклар кучланиши1 кВгача бўлган паст кучланишли РУ томон
очилиши кeрак.
Бир хил кучланишли РУ xоналарининг эшик улфлари битта калит билан очилиши кeрак; РУга кириш эшиклари ва
қ
бош а биноларнинг кириш эшикларининг калитлари камeраларнинг улфларига, шунингдeк, электр урилмаларнинг
қ
қ
қ
тўси ларининг эшик улфларига мос кeлмаслиги кeрак.
қ
қ
Ўз-ўзидан улфланадиган улфлардан фойдаланиш талаби 10 кВ ва ундан паст кучланишли ша ар ва ишло электр
қ
қ
ҳ
қ
қ
тармо лари та симлаш РУ ларига таалу ли эмас.
қ
қ
қ
4.2.82. 60 кг ва ундан орти мой тўлдирилган электр урилмалар жойлашган камeраларнинг эшиклари (дарвозалари)
қ
қ
ён инга чидамлилик чегараси 0,75 соат дан кам бўлмаган ийин ёнадиган матeриаллардан тайёрланиши керак. Агар улар
ғ
қ
мазкур ПСга тегишли бўлмаган xоналарга чи адиган бўлса, шунингдек, улар РУ билан портловчи коридори бўлинмалари
қ
ўртасида жойлашган бўлса. Бош а олларда, эшиклар ёнувчан матeриаллардан тайёрланиши ва ён инга чидамлилик
қ ҳ
ғ
чегараси кичик бўлиши мумкин.
Камера дарвозасининг тава асини (створка) кенглиги 1,5 м дан орти бўлса, ходимларни чи иши учун ишлатиладиган
қ
қ
қ
эшикчалари (калитка) бўлиши кeрак.
4.2.83. ЗРУлар дeразасиз бажарилиши тавсия этилади; ўри ланмайдиган удудларда бу шарт бажарилиши
қ
қ
ҳ
мажбурийдир.
Агар табиий ёритиш зарурияти мавжуд бўлса, шиша блоклари ёки муста камланган шиша (
ҳ
стеклоблоки или
армированное стекло) ишлатилиши кeрак.
РУ ва ПС xоналарининг дeразалари ёнувчан матeриаллардан тайёрланиши мумкин. ЗРУда дeразалар очилмайдиган
кeрак.
Ёру лик фонарларини ўллашга рухсат этилмайди.
ғ
қ
Дeразалар таш аридан ўрнатиладиган ячейкаларнинг ўлчами 25x25 мм дан орти бўлмаган панжаралар билан
қ
қ
имояланган бўлиши кeрак.
ҳ
Таш и томондан ўрнатиладиган панжаралар ишлатилганда, xона ичкарисига очиладиган
қ
дeразалардан фойдаланишга рухсат бeрилади.
4.2.84. 1 кВ ва ундан ю ори кучланишли РУ билан битта умумий xонада, уввати 0,63 МВАгача бўлган битта мой
қ
қ
трансформаторини ўрнатишга ёки ён инга чидамлилик чегараси 1 соат бўлган тўси лар билан xонанинг олган исмидан
ғ
қ
қ
қ
ажратилган ар бирининг уввати 0,4 МВгача бўлган иккита мой трансформаторини ўрнатишга рухсат бeрилади. Бунда 1
ҳ
қ
кВдан ю ори изоляцияланмаган ток ўтказувчи исмлар ушбу оидаларнинг 4.2.73-бандига мувофи тўсилг
қ
қ
қ
қ
ан бўлиши кeрак.
Бундай олларда ўрнатилган бакли мойли ўчиргичлар ушбу оидаларнинг 4.2.87-банди талабларига мувофи ўрнатилиши
ҳ
қ
қ
лозим.
4.2.85. Электр двигатель, синxрон компeнсаторлар ва бош аларнинг ишга туширувчи аппаратлари (ўчиргичлар, ишга
қ
тушириш рeакторлари, трансформаторлар ва бош алар) ўртасига тўси лар шрнатмасдан умумий камeрага ўрнатилиши
қ
қ
мумкин.
4.2.86. Портловчи коридорга чи ишига эга бўлган РУ камeраларида, мой о ирлиги 600
қ
ғ
кг гача бўлган
трансформаторларни ўрнатиш мумкин.
Мой ми доридан атъи назар кучланиш ўлчов трансформаторлари РУнинг очи камераларида ўрнатилиши мумкин.
қ
қ
қ
Бунда камeрада, ўлчаш трансформаторида мавжуд бўлган мойнинг тўли ажмини ушлаб туриш учун мўлжалланган остона
қ ҳ
ёки пандус бўлиши кeрак.
4.2.87. Мой ажми 60 кг дан орти бўлган бакли мой ўчиргичлари, таш арига ёки портловчи коридорга чи ишга эга
ҳ
қ
қ
қ
бўлган ало ида портловчи камeраларга ўрнатилиши кeрак.
ҳ
Мой ажми 25-60 кг бўлган бакли мой ўчиргичлар портловчи амда очи камeраларда ўрнатилиши мумкин. Улар очи
ҳ
ҳ
қ
қ
ёки портловчи коридорга чи ишга эга бўлган камeраларда ўрнатилган бўлса, улар номинал ўчириш токи бўйича 20 %
қ
заxирага эга бўлиши кeрак.
Мой ажми 25 кг гача бўлган бакли мой ўчиргичлар, кичик ажмли мой ўчиргичлар ва мойсиз ўчиргичлар очи
ҳ
ҳ
қ
камeраларга ўрнатилиши кeрак.
ар бир фазасида 60 кг ёки ундан орти мой бўлган кичик ажмли мой ўчиргичларини ўрнатишда, ар бир камерада
Ҳ
қ
ҳ
ҳ
мойнинг тўли ажмини ушлаб туриш учун мўлжалланган остона бўлиши кeрак.
қ ҳ
Очи камeраларда ўрнатилган ўчиргичлар, ушбу оидаларнинг 4.2.2-банди талабларига мувофи ёнмайдиган тўси лар
қ
Қ
қ
қ
билан бир-биридан ажратилиши кeрак. удди шундай тўси лар ёки шитлар билан ушбу ўчиргичлар юритмаларидан
Ҳ
қ
ажратилиши кeрак. Тўси ёки шитнинг ю оридига ирраси eрдан камида 1,9 м баландликда жойлашган бўлиши кeрак.
қ
қ
қ
имоя шитини ўрнатиш талаби аволи (воздушные) ўчиргичларини ўрнатиш учун ўлланилмайди.
Ҳ
ҳ
қ
4.2.88. Портловчи коридорларда очи ток ўтказувчи исмларга эга бщлган ыурилмалар ўрнатилмаслиги кeрак.
қ
қ
Портловчи коридорлар ушбу оидаларнинг 4.2.79-бандининг талабларига мувофи бажарилган чи ишларга эга бўлиши
Қ
қ
қ
кeрак.
4.2.89. Ало ида турган ёпи олдаги
ҳ
қ ҳ
, ПС ишлаб чи ариш хоналарига туташ ва ички хоналардаги трансформатор
қ
камералари, мойли ўчиргичлар ва ар бир бакида 600
ҳ
кг гача мой бўлган бош а мой тўлдирилган аппаратлар жойлашган
қ
камерлар биринчи аватда жойлашган ва таш арига чи иш эшиги мавжуд бўлса, мой тўплагич урилмалари ўрнатилмайди.
қ
қ
қ
қ
Битта бакдаги мой о ирлиги 600 кг дан орти бўлса, камераларнинг эшиги олдида ёки вентиляция каналида
ғ
қ
трансформатор ёки аппаратнинг 20% мойини ушлаб олиш учун мўлжалланган ва ёнмайдиган матeриалдан тайёрланган
қ
пандус ёки остона бўлиши керак. Бундан таш ари, кабель иншоотлари ор али мойни сизиб кетишига арши чоралар
қ
қ
қ
кўрилган бўлиши кeрак.
4.2.90. Ертўлалар устига, иккинчи ва ундан баланд аватга (шунингдeк, ушбу оидаларнинг 4.2.225-бандига аранг)
қ
қ
қ
камераларни уришда, шунингдек трансформаторлар, мойли ўчиргичлар ва бош а мой тўлдирилган урилмалар остида
қ
қ
қ
камeралардан портловчи коридорга чи ишга эга бўлган жойларда мой абул илгичларнинг уйидагилардан бири
қ
қ
қ
қ
бажарилиши лозим:
1. Битта бакдаги мой о ирлиги 
ғ
60 дан 600 кг гача бўлганда:
-тўли мой ми дори
қ
қ
ни абул илиш 
қ
қ
учун мўлжалланган мой абул илгич шаклида
қ
қ
;
229

---

-тўли мой ми дорини ушлаб турадиган кам
қ
қ
eрадан чи иш 
қ
эшиги олдида остона ёки пандус ўрнатиш ор али.
қ
2. Битта бакдаги мой о ирлиги 
ғ
600 кг дан орти
қ
бўлганда:
-дренаж тизимигача мой увури (отвод)га эга бўлган, 
қ
трансформатор ёки аппаратининг тўли
қ
мой ажми
ҳ
нинг камида
20% ми дори
қ
ни ўзига абул иладиган м
қ
қ
ой абул ил
қ
қ
гич шаклида. Трансформаторлар остидаги мой абул илгичларнинг
қ
қ
увурлари камида 10 см диамeтрга эга бўлиши кeрак. Мой абул илгичлар томонида мой увурлари панжара билан
қ
қ
қ
қ
имояланган бўлиши кeрак;
ҳ
-дрeнаж тизимига мойни олиб ташламайдиган мой абул илгич шаклида. Бунда мой абул илгич панжара билан
қ
қ
қ
қ
ёпилиши ва устидан 25 см алинликдаги ша ал атлами билан опланган бўлиши кeрак; мой сат и панжарадан 5 см
қ
ғ
қ
қ
ҳ
пастро да бўлиши кeрак. Трансформатор остидаги мой абул илгич урилмасидаги ша алнинг ю ори исми, аво
қ
қ
қ
қ
ғ
қ
қ
ҳ
шамоллатиш каналининг туйнугидан 7,5 см паст бўлиши кeрак. Мой абул илгичнинг туби 2% ияликка эга бўлиши кeрак.
қ
қ
қ
Мой абул илгичнинг майдони трансформатор ёки урилманинг асосидан каттаро бўлиши кeрак.
қ
қ
қ
қ
3. Мой о ирлиги 60 кг гача бўлган трансформатор ёки аппаратда мойнинг тўли ажмини ушлаб туриш учун остона ёки
ғ
қ ҳ
пандус бажарилади.
4.2.91. Трансформаторлар ва рeакторларнинг xоналарини вeнтиляцияси улар томонидан чи арилган исси ликни шундай
қ
қ
ажмини таш арига чи ариб ташлаши керакки, бунда номинал юклама (ўта юклама обилиятини исобга олган олда)
ҳ
қ
қ
қ
ҳ
ҳ
ва тида ва атроф-му итнинг максимал исобланган ароратида, трансформаторлар ва рeакторларнинг изиши максимал
қ
ҳ
ҳ
ҳ
қ
рухсат этилган ми дордан ошмаслигини таъминлаши кeрак.
қ
Трансформатор ва рeактор xоналарининг вeнтиляцияси шундай бажарилиши керакки, бунда xонадан чи адиган ва унга
қ
кирадиган аво ароратларидаги фар уйидаги ийматлардан ошмаслиги лозим: трансформаторлар учун 15
ҳ
ҳ
қ қ
қ
0
С; рeакторлар
учун ток 1000 А гача бўлганда-30
0
С ва ток 1000 Адан орти бўлганда-20
қ
0
С.
Агар исси лик алмашинувини табиий шамоллатиш йўли билан таъминлашни имкони бўлмаса, мажбурий шамолллатиш
қ
бажарилиши кeрак, бунда сигнал аппаратлар ёрдамида унинг ишлаши назорат илиниши лозим.
қ
4.2.92. Мой ва компаунд (электр изоляция материали) билан ёки элегаз билан тўлдирилган урилмаларни ўз ичига олган
қ
РУ xоналари, таш аридан ё иладиган ва бош а шамоллатиш урилмалари билан бо ли бўлмаган аварияли шамоллатиш
қ
қ
қ
қ
ғ қ
вентиляцияси (аварийной вытяжной вентиляцией) билан жи озланган бўлиши кeрак. Аварияли шамоллатиш вентиляцияси
ҳ
бир соатда бeш марта аво алмаштиришга исобланиши кeрак.
ҳ
ҳ
Паст ишки ароратига эга бўлган жойларда, вентиляция туйнуклари таш и томондан очиладиган ва исси лик бўйича
қ
ҳ
қ
қ
изоляция илинган (утепленный) оп о (клапан) билан жи озланган бўлиши кeрак.
қ
қ қ қ
ҳ
4.2.93. Навбатчи xодимлар 6 соат ёки ундан кўп ва т бўладиган xоналарда аво арорати плюс 18
қ
ҳ
ҳ
0
С дан кам ва плсю
28
0
С дан орти бўлмаслиги таъминланиши кeрак. Навбатчининг бевосита иш жойи устида ма аллий шамоллатиш
қ
ҳ
урилмаларини ўрнатишга рухсат бeрилади.
қ
Бош арув панeллари xоналарида, навбатчи xодимлар бўлмаган та дирда, ушбу xоналардаги арорат кўрсатгичи асбоб-
қ
қ
ҳ
ускуналар ишлаб чи арувчи заводларнинг талабларига мувофи таъминланиши кeрак.
қ
қ
4.2.94. аватлараро опламалар, деворлар, тўси лар ва .к. туйнуклари ён инга чидамлилик чегараси 0,75 соат дан кам
Қ
қ
қ
ҳ
ғ
бўлмаган ёнмайдиган материаллар билан ёпилган бўлиши лозим. айвонлар ва ушларнинг киришини олдини олиш учун,
Ҳ
қ
таш и деворлардаги тешиклар ва туйнуклар, ячейкасининг ўлчами 1х1 см бўлган тўрлар ёки панжаралар билан имояланган
қ
ҳ
бўлиши керак; тўрлар ердан камида 0,5 м баландликда жойлашган бўлиши кeрак. Кабеллар ўтиш жойларидаги тешиклар
ён инга чидамлилик чегараси 0,75 соат бўлган зичлаш материллари (уплотнение)га эга бўлиши лозим.
ғ
4.2.95. Кабeл каналларни ва иккита пол (двойной пол)ларни опланиши, хонанинг поли билан бир сат да, ёнмайдиган
қ
ҳ
матeриаллардан тайёрланган ва олинадиган плиталар билан бажарилиши кeрак. Бу плитанинг вазни 50 кг дан ошмаслиги
кeрак.
4.2.96. Аппаратлар ва трансформаторларнинг камeраларини бош а занжирга тегишли бўлган кабеллар билан
қ
кeсишишига, одатда, рухсат этилмайди, лeкин истисно олларда уларни увурларда бажаришга рухсат бeрилади. Камeралар
ҳ
қ
ичида жойлашган ёки изоляцияланмаган ток ўтказувчи исмлар я инида жойлашган ёритиш, бош арув ва ўлчаш
қ
қ
қ
занжирлари электр симларини ис а масофаларга, фа атгина уланмаларни бажариш учун зарур бўлган ўлчамда киришига
қ қ
қ
(масалан, ўлчаш трансформаторларигача) рухсат бeрилиши мумкин.
4.2.97. Гардиш (фланец)сиз, жумраксиз ва .к.ларсиз пайвандланган бутун увурларни ўллаш шарти билан РУ
ҳ
қ
қ
хоналарида уларга тегишли бўлган (транзит эмас) увурларни (иситиш) ёт изишга рухсат этилади. Пайвандланган
қ
қ
вентиляция утиларида эса- оп о (люк), зулф (задвижка), гардиш ва шунга ўхшаш урилмалари бўлмаслиги лозим.
қ
қ қ қ
қ
ар
Ҳ
бир увур ( ути) бутун (сплошной) сув ўтказмайдиган опламага эга бўлиши шарти билан увурларни ёки ути
қ
қ
қ
қ
қ
(короб)ларни транзит олда ёт изишга рухсат этилиши мумкин.
ҳ
қ