Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Тў ридан-тў ри кучланиш генераторларни йи ма шиналарида ишловчи турбогенераторлар химояси.
ғ
ғ
ғ
3.2.34. Тў ридан-тў ри кучланиш генераторларни йи ма шиналарида ишлаётган 1 кВда ю ори, уввати 1 МВт дан кўп
ғ
ғ
ғ
қ
қ
бўлган турбогенераторлар учун уйидаги кўринишдаги шикастланишлар ва меъёрий иш режимларини бузилишидан реле
қ
химояси урилмалари кўзда тутилган бўлиши керак:
қ
- генератор статор чўл амлари ва унинг исмларида кўп фазали ис а туташувдан;
ғ
қ
қ қ
- статор чўл амида бир фазали заминга ис а туташувдан:
ғ
қ қ
- биттаси статор чўл амида, иккинчиси эса таш и тармо даги жуфтлашган (иккиламчи) ерга ис а туташувдан;
ғ
қ
қ
қ қ
- статор чўл амининг битта фазасидаги ўрамлар орасидаги ис а туташувдан (чўл ам параллел тармо лари чи арилган
ғ
қ қ
ғ
қ
қ
бўлганда);
- таш и Тдан;
қ Қ
- тескари кетма-кетликдаги токлар билан ўта юкланганда ( уввати 30 МВт дан кўп бўлган генераторлар учун);
қ
- статор чўл амлари симметрик ўта юкланганда;
ғ
- ўз атиш токи ротор чўл амиини ўта юкланганда (чўл ам симлари тў ридан – тў ри совутиладиган генераторлар учун);
қ ғ
ғ
ғ
ғ
ғ
- ўз атиш чўл амидаги иккинчи ну та ерга ис а туташганда;
қ ғ
ғ
қ
қ қ
- ўз атишни йў отиш билан асинхрон режимида (3.2.29 га мос олда).
қ ғ
қ
ҳ
3.2.35. 1 кВ дан ю ори ва 1 МВт ва ундан кичик бўлган бевосита генератор кучланишларининг йи ма шиналарида
қ
ғ
ишлаётган турбогенераторлар учун 3.2.34.ни 1-3,5,7 бандларига асосан реле химояси ускуналари кўзда тутилган бўлиши керак.
1 кВ гача ва уввати 1 МВт гача бўлган, бевосита генератор кучланишини йи ма шиналарида ишлаётган турбогенераторлар
қ
ғ
учун химояни 3.2.50. бўйича бажариш тавсия этилади.
3.2.36. 1 кВ дан ю ори уввати 1 МВт дан кўп бўлган, нейтрал томонидан айрим фазалар чи ишларига эга бўлган
қ
қ
қ
генераторларни статор чўл амларида кўп фазали ис а туташувдан химоялаш учун кўндаланг дифференциал химоя кўзда
ғ
қ қ
тутилган бўлиши керак (3.2.37. да истиснога аранг). имоя, генераторни барча узгичларини узиб ўйилишида, майдонни
қ
Ҳ
қ
сўнишида, хамда турбинани тўхташида ишлаши лозим.
имояни таъсир худудига генератордан таш ари электр станцияларини йи ма шиналари билан генераторни
Ҳ
қ
ғ
бириктиришлари хам кириши керак (узгичга адар).
қ
Бўйлама дифференциал ток имоясини ишлаб кетиш токи 0,6 Iном дан ю ори бўлмайдиган илиб бажарилган бўлиши
ҳ
қ
қ
лозим. Билвосита совутиладиган ва уввати 30 МВт гача бўлган генераторлар учун химояни ишлаб кетиш токини 1,3
қ

1,4 Iном
илиб бажарилишига йўл ўйилади.
қ
қ
имояни ток занжирларидаги носозликларни назоратини имояни ишлаб кетиш токини Iном дан ю ори бўлиши кўзда
Ҳ
ҳ
қ
тутилиши керак.
Бўйлама дифференциал ток имояси токларни номутаносиб ўткинчи ийматларини таъсир этмайдиган илиб бажарилган
ҳ
қ
қ
бўлиши лозим. (масалан, тўйинувчи ток, трансформаторли реле).
имоя уч релели, уч фазали илиб бажарилади. уввати 30 МВт бўлган генераторлар учун икки каррали заминланишдан
Ҳ
қ
Қ
химоя бўлган та дирда, химоя икки фазали, икки релели илиб бажарилишига рухсат этилади.
қ
қ
3.2.37. Бош а генераторлар ёки электрэнергетика системаси билан паралелль ишлаётган 1 кВт дан ю ори бўлган уввати 1
қ
қ
қ
МВт гача бўлган генераторларнинг статор чўл амларида кўп фазали туташувдан химоя илиш учун генераторни йи ма
ғ
қ
ғ
йи инларга чи арилган исмлари томонига ўрнатилувчи, сабр ва тсиз ток кесилиши кўзда тутилган бўлиши керак. Агар токни
ғ
қ
қ
қ
кесилиши сезувчанлик талабларини они тирмаса уни ўрнига бўйлама дифференциал токли химоя ўрнатилишига йўл ўйилади.
қ
қ
қ
Дифференциал имоя ўрнига ток кесимини нейтрал томонда фазалар чи иш исмиларига эга бўлмаган генераторлар учун
ҳ
қ
қ
179

---

хам ўллашга рухсат этилади.
қ
Якка олда ишлаётган 1 кВт гача бўлган генераторлар учун статор чўл амида кўп фазали ис а туташувда имоя сифатида
ҳ
ғ
қ қ
ҳ
таш и Тлардан химояни ишлатиши барча узгичларини ва майдони сўндиришга таъсир кўрсатиш керак.
қ Қ
3.2.38. 1 кВ дан ю ори бўлган генераторларни статор чўл амларида табий заминланиш туфайли си им токи 5 А ва ундан
қ
ғ
ғ
кўп бўлганда, бир фазали заминланишдан химоялаш учун заминланишни тўла токига ёки уни ю ори гармоникали ташкил
қ
этувчиларига сезувчан токли имоя кўзда тутилган бўлиши керак. Керак бўлганда уни улаш учун тў ридан тў ри генератор
ҳ
ғ
ғ
исмларига нолинчи кетма-кетликдаги ток трансформаторлари ўрнатилиши мумкин. Заминланиш туфайли си им токи 5 А дан
қ
ғ
кам бўлганда ам имояни ўллаш тавсия этилади. имоя ўткинчи жараёнларга берилмаслигини ва 3.2.36. ёки 3.2.37. дагидек
ҳ
ҳ
қ
Ҳ
таъсир этиши керак.
Агар заминланишдан химоя ўрнатилса (чунки заминланишдаги си им токи 5 А дан кам бўлганда сезувчанлик бўлмайди)
ғ
ёки таъсир этмаса (масалан, генератор кучланиши тармо ида ўрнатиладиган ва химояни (изоляцияни) назорат илувчи сигнал
ғ
қ
урилмасидан фойдаланиш мумкин.
қ
3.2.39. Генераторларда нолинчи кетма-кетликдаги ток трансформаторлари ўрнатилганда бир фазали заминланишдан
химоялаш учун ушбу трансформаторларга уланувчи, икки каррали заминланишдан токли химоя кўзда тутилган бўлиши керак.
Катта ийматли токларда амал илишни ишончлилигини ошириш учун тўйинадиган трансформаторли реледан фойдаланиш
қ
қ
лозим. Ушбу химоя сабр ва тисиз бажарилган бўлиб 3.2.26. ёки 3.2.27. да кўрсатилган химоядек таъсир кўрсатиши лозим.
қ
3.2.40. Генераторни ажратилган паралелл тармо ли статор чўл амларининг битта фазасидаги ўрамлари орасидаги ис а
қ
ғ
қ қ
туташувдан имоя илиш учун 3.2.26. да кўрсатилгандек таъсир этувчи бир системали сабр ва тсиз кўндаланг дифференциал
ҳ
қ
қ
токли химоя кўзда тутилган бўлиши керак.
3.2.41. уввати 30 МВт дан катта бўлган генераторларни таш и носиметрик Тдан, хамда тескари кетма-кетликдаги токлар
Қ
қ
Қ
туфайли ўта юкланишдан хосил бўладиган токлардан химоя илиш учун, икки сабр ва тли (3.2.45 аранг) узиб ўйишга таъсир
қ
қ
қ
қ
этувчи тескари кетма-кетликдаги токли химоя кўзда тутилиши керак.
Чўл ам ўтказгичлари бевосита совитиладиган генераторлар учун химояни бос ичли ёки сабр ва тига бо ли илиб
ғ
қ
қ
ғ қ қ
бажарилиши керак. Бунда бос ичли ва бо ли тавсифларни иккиламчи (нисбатан ю ори) сабр ва ти генераторларни тескари
қ
ғ қ
қ
қ
кетма-кетликдаги ток билан мумкин бўлган ўта юкланиш тавсифларидан ю ори бўлмаслиги керак.
қ
3.2.42. уввати 30 мВтдан ю ори бўлган генераторларни таш и симметрик Т дан имоялаш учун фаза токига уланувчи
Қ
қ
қ
Қ
ҳ
битта ток релеси ва фазалараро кучланишга уланувчи битта минимал кучланиш релеси кўзда тутилган бўлиши керак. имояси
Ҳ
ишлаб кетиш токи 1,3

1,5 I
ном
дан ю ори бўлмаслиги, ишлаб кетиш кучланиши эса 0,5
қ

0,6 U
ном
дан паст бўлмаслиги керак.
Чўл ам ўтказгичлари бевосита совутиладиган генераторлар учун ю орида кўрсатилган имояни ўрнига масофадан
ғ
қ
ҳ
бош ариладиган бир релели имоя ўрнатилиши мумкин.
қ
ҳ
3.2.43. уввати 1 мВт 30 мВт гача бўган генераторларни таш и Т лардан имоялаш учун кучланиш билан ишга тушурувчи
Қ
қ Қ
ҳ
мураккаб максимал токли имоя ўлланиши керак. Бундай имоя фазалараро кучланишга уланувчи минимал кучланиш релеси ва
ҳ
қ
ҳ
минимал кучланиш релеси занжирини узиб ўювчи тескари кетма-кетликдаги кучланиш фильтр-реле ускуналаридан иборат
қ
бўлади.
имояни ишлаб кетиш токини ва минимал кучланиш релесини ишлаб кетиш кучланишни 
Ҳ
3.2.42. да кўрсатилгандек абул
қ
илиниши тескари кетма-кетликдаги кучланиш фильтр-реле ускунасини ишлаб кетиш кучланишини 0,1
қ

0,12 U
ном
абул
қ
илиниши керак.
қ
3.2.44. уввати 1 кВт дан 1 МВт гача бўлган генераторларни таш и Т лардан имоялаш учун токлар трансформаторларига
Қ
қ Қ
ҳ
нейтрал томонидан уланадиган максимал токли имоя ўлланиши керак. имояни ишлаш по онасини керакли захира билан
ҳ
қ
Ҳ
ғ
юклама токига араб белгилаш лозим. Бундан таш ари соддалаштирилган минимал кучланиш имоясини (ток релесисиз)
қ
қ
ҳ
ўллашга ам ру сат этилади.
қ
ҳ
ҳ
3.2.45. уввати 1 мВт дан ю ори бўлган генераторларни таш и Т дан имояси уйидаги талабларга риоя этган олда
Қ
қ
қ Қ
ҳ
қ
ҳ
бажарилган бўлиши керак:
1.
имояни, генераторни нейтрал томонидаги исмларига ўрнатилган токлар трансформаторига улаш лозим;
Ҳ
қ
2.
Генератор кучланиш шиналари секцияларга бўлинган бўлса, имоя икки сабр ва тли илиб бажариш лозим; кичик
ҳ
қ
қ
сабр ва тлиси керакли секциялардаги ва шиналарни туташтирувчи (бирлаштирувчи) узгичларни узиб ўйиш учун; ю ори сабр
қ
қ
қ
ва тлиси эса генератор узгичларини узиб ўйиш амда майдонни сўндириш учун.
қ
қ
ҳ
3.2.46. Чўл ам ўтказгичлари бевосита совутиладиган генераторларда улар асосий амда захирадаги уй отиш билан
ғ
ҳ
ғ
ишлаганда ам роторни ўта юкланишдан имоя илиш кўзда тутилган бўлиши керак. имояни токдан сабр ва тига бо ли ёки
ҳ
ҳ
қ
Ҳ
қ
ғ қ
бо ли бўлмаган илиб ва ротор чўл амида токни ёки кучланишни ошиб кетишини сезувчан илиб бажариш лозим. имоя
ғ қ
қ
ғ
қ
Ҳ
генератор узгичини узиб уйишига ва майдон сўнишига сезгир бўлиши керак. имояни кичик сабр ва тида ротор юксизланиши
қ
Ҳ
қ
керак.
3.2.47. Симметрик ўта юкланишдан осил бўладиган токлардан генераторни имояси максимал токли имоя кўринишида
ҳ
ҳ
ҳ
бажарилган бўлиши ва статорни бир фаза токидан фойдаланиладиган ва сабр ва тига амал иладиган илиб бажарилган бўлиши
қ
қ
қ
керак.
Чўл ам ўтказгичлари бевосита совутиладиган генераторларни юксизлантириш амда лозим бўлганда генераторни
ғ
ҳ
автоматик узиб ўйишда симметрик юкланишда 
қ
3.2.46. га кўра бажариладиган ва турбогенераторни симметрик ўта юкланишга
олиб келувчи, роторни ўта юкланишига сезгир илиб бажарилиши керак.
қ
3.2.48. Турбогенераторларни уй отиш занжиридаги иккинчи ну тасини ерга уланиб олишдан имоя, уй отиш занжир
ғ
қ
қ
ҳ
ғ
парамметрлари ўзаро я ин бўлган бир нечта (учтадан кўп бўлмаган) генератор учун имоя битта комплектида (жамламасида)
қ
ҳ
бўлиши керак. Изоляцияни даврий назорат илиш натижасида ани ланадиган, уй отиш занжирини бир ну тасида ерга уланиб
қ
қ
ғ
қ
олиш пайдо бўлганда имоя ишга тушиши керак (1.6 бобга аранг) имоя чўл ам ўтказгичлари бевосита совутиладиган
қ
ҳ
қ
ҳ
ғ
генераторларда, генератор узгични узиб ўйишини, майдонини сўндиришга таъсир кўрсатиши, билвосита совутиладиган
қ
генераторларда эса сигналга ёки узиб ўйишга таъсир кўрсатиши керак.
қ
3.2.49. Чўл ам ўтказгичлари бевосита совутиладиган турбогенераторларда уй отишни йў отиш билан асинхрон олатдан
ғ
ғ
қ
ҳ
(режимдан) имоя ускуналарини ўрнатиш тавсия этилади. Буни ўрнига майдонни автоматик сўндириш ускунасини олати
ҳ
ҳ
бўйича асинхрон олатни (режимни) ани лаш кўзда тутилишига йўл ўйилади.
ҳ
қ
қ
имояни кўрсатиб ўтилган ускуналари ишлаганда ёки генераторларда асинхрон олат (режим)га олиб келувчи
Ҳ
ҳ
генераторларда МАС (АГП) узилиб олганда уй отиш йў олганлиги а ида сигнал (ого лантириш) берилиши керак.
қ
ғ
қ
ҳ қ
ҳ
Асинхрон олатга (режимга) йўл ўйилмайдиган генераторлар ва системада реактив увват та чиллигида уй отишини
ҳ
қ
қ
ҳ
ғ
йў отган бош а генераторлар ам кўрсатилган ускуналар имоя ёки майдонни автоматик сўндириш ишлаганда тармо дан
қ
қ
ҳ
ҳ
қ
180

---

узилишлари лозим.
3.2.50. Кучланиши 1 кВ дан кам, уввати 1 мВт гача бўлган нейтрали заминланмаган генераторларни барча турдаги
қ
шикастланишлардан ва номеъёрий иш холатларидан (режимларидан) имоясини чи иш исмларига ўрнатиладиган максимал
ҳ
қ
қ
бўлинишли автомат узгичлар ўрнатиш билан ёки иккита фаза бўйича бажариладиган максимал токли имоя узгичлари билан
ҳ
амалга ошириш лозим бўлади. 
Нейтрал томонида чи иш исмлари бўлган та дирда кўрсатилган имояни, агар мумкин бўлса ушбу исмларга
қ
қ
қ
ҳ
қ
ўрнатилган токлар трансформаторларига улаш лозим.
Нейтралли чу ур заминланган генераторлар учун ушбу имоялар уч фазали илиб бажарилиши кўзда тутилган бўлиши
қ
ҳ
қ
керак.